Ziraat Mühendisliği Platformu

Plastik Örtüler

Plastik örtüler

Tarımda örtü kullanmanın amacı, don tehlikesinin bulunduğu ve sıcaklığı yetersiz kaldığı dönemlerde, bitkilerin çevresinde ve isteklerine uygun bir atmosfer sağlayarak, yetiştirme mevsimin dışında da nitelikli, nicelikli ve sağlıklı ürün elde etmektedir. Bu amaca uygun olarak değişik malzemeden yapılmış farklı örtü tipleri kullanılmaktadır.

Bu örtü tiplerini, toprak yüzeyini örten ve bitkileri örtenler olarak iki sınıfta inceleyebiliriz.

Toprak yüzeyini örtenleri, yüzeysel örtüler ve yastıklar, bitkileri örten sistemlerinde, alçak ve yüksek tüneller ile seralar olarak inceleyeceğiz.

1. Toprak Yüzeyini Örten Örtüler

Toprak yüzeyini örten sistemlerde genellikle 0.025-0.050 mm kalınlığında PE ve PVC kullanılır. Plastiğin bu şekilde kullanımının amacı, bitkilerin kök sistemi veya genç bitkilerin tümü ile birlikte toprağı yüzeyden örtmek toprak içindeki veya yüzeyindeki havada güneş enerjisi ile kazanılan ısıyı bir süre korumak, bitkilerin çevresinde ve kök sisteminde sıcaklığı biraz yükseltmektedir.

Toprağı örten sistemlerde iki farklı şekilde uygulama yapılmaktadır. Bunlardan ilkinde, örtü tüm yetişme mevsimi boyunca toprak yüzeyinde kalmaktadır. İkinci şekilde ise, toprak yüzeyinin tümüne serilen plastik örtü, çimlenme veya fide gelişme dönemini kapsayan zaman diliminde kullanılır. Hava sıcaklığı don tehlikesinin olmayacağı kadar yükselince ve bitkiler belli bir büyüklüğe ulaşınca plastik örtü kaldırılır.

Toprak yüzeyinde tüm yetişme mevsimi boyunca kalan plastiklere malç plastikler ve fide dönemi de belirli bir süre kalanlara da yüzeysel plastikler denir. Ayrıca yastıklarda bu başlık altında incelenecektir.

1.1. Malç Plastikler

Malç toprak yüzeyini saman, çayır, ahır gübresi, torba yaprak, kağıt veya plastikle kaplanması olarak tanımlanabilir. Malç plastiklerin kullanımı ile şu yararlar sağlanır.

1. Malçlar yabacı otların gelişmesini önleyerek, işgücü masrafının önemli derecede azalmasına neden olurlar.
2. Toprağın kurumasını ve kaymak bağlamasını engellerler.
3. Toprak yüzeyinden suyun buharlaşmasını engellediği için, su tasarrufunu sağlar.
4. Topraktan nem kaybı azaldığı için, toprak canlılığı korunur ve gölge tanı sağlanır.
5. Yabancı otlarla mekanik mücadele edilmediği için bitki köklerinin zedelenmesi engellenmiş olur.

Çilek gibi yere yakın bitkilerde ise bunlara ek olarak, meyvelerin yağmur gibi etmenlerle kirlenmesi, Malç plastiklerle önlenmektedir.

Malç plastiklerin, diğer organik malçlama maddelerine karşı bir üstün yönünde, organik malçlamada ortaya çıkan fare zararının bu malçlamada olmamasıdır.

Malçlama amacıyla beyaz plastiklerin yanında siyah, gri, yeşil gibi renkli olanlarda kullanılabilmektedir.

Malç plastikler elle serilebildiği gibi, son yıllarda geliştirilen ve hassas mibzerlere eklenen kısımlarla ekim sırasında otomatik olarak da seçilebilmektedir.

Malç plastiklerin elle serilmesinde, önce ekim yapılacak yerde karık ve karık sırtları hazırlanır (Şekil 1). Karık sırtına uygun genişlikte olan plastik karık sırtı üzerine serilir.

Plastiğin karığa gelen yanlarının üzerine toprak atılır ve bu topraklar bastırılarak plastiğin rüzgar etkisiyle kalkması önlenmiş olur. Daha sonra karık üzerinde tohumların ekileceği veya fidelerin dikileceği yerler delinerek, buralara tohum ekilir veya fideler dikilir. Bitkiler hasat edilinceye kadar plastik örtü toprak yüzeyinde kalır.

1.2. Yüzeysel Plastik Örtüler

Bu yöntem, fideleri dondan korumak ve belirli bir süre erkencilik yaratmak amacıyla kullanılmaktadır. Fideleri don mevsiminin sonuna kadar koruyan bu örtüler, bitkiler belirli bir yüksekliği alınınca kaldırılırlar. Plastiklerin yüzeysel olarak kullanılmalarını dikim ve ekimi yapılan sebzelerde, plastiğin örtülme süresi ılık ve güneşli ilkbaharda 9-12 gün olmasına karşılık, yağışlı ve soğuk ilkbaharda 20 ve daha fazla gün olabilir. Yüzeysel plastiğin kısa sürede bitkiler üzerine etkileri şöyle olmaktadır.

Şekil 1:   1. Malç plastikler, 1. Karık sırtı, 2, Karık, 3. Malç plastiği, 4. Plastiği tuta toprak, 5. Bitki

Tohum ekimiyle örtülen toprak, plastik nedeniyle daha çok ısınmaktadır. Böylece çimlenme plastik örtüsüz topraktakilere göre hızlanmaktadır. Fidelerde ise gelişme daha iyi olmakta, köklenme ise tuzlamaktadır. Sürekli kültürlerde ise, plastik örtünün etkisi artan toprak ısısı ile bitkilerin hızlı bir gelişmesini olmaktadır.

Plastik örtünün kaldırılması dikimi yapılan sebzelerde toprak üstüde büyümeye başlayıp ilk yaprak kaldırılması dikimi yapılan sebzelerde toprak üstünde büyümeye başlayıp ilk yaprak oluştuğu zamandır. Ekimi yapılan sebzelerde ise ilk ana yaprak oluşuncaya kadar plastik tutulur ve sonra kaldırılır.

Dikimi yapılarak yetiştirilen sebzelerde deliği bulunan plastiklerin kullanılması gerekir. Bu tip delikli plastikler erken zamanda ve kış aylarında kullanılmaktadır. Daha sonraki yetiştirmelerde delik sayısını çoğaltmak gerekmektedir. Delikli plastikler yağmur suyunun deliklerde girerek bitkilere ulaşması sağlanmakta ve plastik iç yüzeyinde su damlasının oluşması engellenmektedir. Plastik altında bitkiler rüzgarın mekanik etkisinden de korunurlar.

Plastik örtünün araziye serilmesi elle veya makine ile olabilir. Plastik örtünün elle serilmesinde, örtünü serileceği yerin iki kenarına, plastik örtünün kenarlarını gireceği iki çukur yapılır (Şekil 2).

Örtü bitki örtüsünün üzerine kısım kısım serilir ve rüzgarın estiği yöndeki kenarı bastırılır, ayrıca üzerine ağırlık olarak hemen toprak atılır. Plastiğin bitki sıralarının öbür tarafındaki diğer kenarında çekilerek kırışıklığı giderilir ve o yandaki çukur içine yatırılarak üzerine ağırlık olarak toprak atılır. Bütün plastik örtü böyle serildikten sonra, plastiğin bütün kenarları tek gövdeli bir pulluk veya traktörle de çekilebilir tek gövdeli hayvan pulluğu ile toprakla kapatılır. Daha sonra plastik örtü üzerine atılan bu topum traktör tekerliği ile çiğnenerek iyice sıkıştırılır.

Şekil 2 : 1. Plastik örtü, 2. Bitki, 3. Plastik örtünün kenarlarındaki toprak

Plastiğin serilmesinde iyice gergin olması üzerinde durulmalıdır. Yoksa gevşek serilen plastik örtü rüzgar etkisiyle kırışır ve dalgalanarak bitkiye zararlı olabilir.

Yüzeysel plastiğin makine ile serilmesinde 2.60 m'lik bir iş genişliği elde edilmektedir. Bunun için traktörle çekilen plastik serme makinesi kullanılmaktadır. Plastik serme makinesi ile yan çiziler açılır. Rulodan açılan plastik lastik tekerlekler yardımıyla bastırılarak çizilere yerleştirilir. Arkadaki tek gövdeli pulluklarla plastik üzerine toprak devrilir. Bazı firmalar tek gövdeli pullukları arkasına toprak bastırıcı tekerlerden takmışlardır. Böylece plastik örtü rüzgara karşı da iyice gerilerek yerleştirilir. Eğer toprak bastırıcı tekerlek yoksa, traktörün buradan geçirilmesiyle, traktör tekerlekleri bunlara bastırılır ve toprak sıkıştırılır.

Plastiğin serme makinelerinde kullanılabilmesi için, kırışıksız olarak rulosuna sarılmış ve makinelerinin iş genişliğinde de olması gerekir.

1.3. Yastıklar

Yastıklar, içinde sebze fidesi yetiştirilen yapılardır. Yastıklar içinde, tarladan daha erken olgunlaşma sağlanarak, pazara açıkta, yetiştirmeden bir bir-buçuk ay önce ürün verilebilir. Yastıklar, sıcak, ılık ve soğuk olarak yapılırlar.

1.3.1. Sıcak Yastıklar

Sıcak yastıklar, çoğunlukla, seralarda olduğu gibi, çoğaltma amacıyla kullanılır, küçük ve ucuz yapılardır . Bu yastıklarda mevsim başında fide yetiştirilir ve yaprak çelikleri köklendirilebilir.

Sıcak yastıklarda gerekli ısı, çoğaltma ortamının altına konulan çiftlik gübresinin fermantasyonundan, ısıtma için kullanılan elektrik tellerinden, sıcak sudan, buhar borularından ya da sıcak hava borularından elde edilebilir.

Sıcak yastıklar güneşli rüzgarlardan korunaklı ve drenajı iyi yerlerde kurulmalıdır.

Yastığın uzunluğu, yetiştirilecek fide miktarıyla ilgili olup 10-30 m arasıda olmalıdır. Genişliği ise iki işçinin karşılıklı çalışmasına uygun olarak 1.00-1.25 m dolayında olmalıdır. Toprak üzerinde 20 cm olan ön yükseklik, arka tarafta 40 cm' yi bulur.

Sıcak yastığın derinliği soğuk yörelerde 70-80 cm, sıcak yörelerde ise 40-60 cm dolayında olması uygudur.

Yastığın duvarları, tuğla, biriket yada betonda olabilir. Alt tarafı fazla suyu süzdürebilmesi için toprak olarak bırakılır. Yağış sularının yastık içine sızmaması içinde, yastığın daha önce belirtildiği gibi topraktan yüksek olması gerekir. Ayrıca fazla yağış sularının akıp gitmesi için yastıkların çevresi 15-20 cm derinliğinde drenaj çukurlarının açılması gerekir.

Yastığın üzerine konan çerçevelerin kolay kaldırılması için yastıklarında tutamak olmalıdır. Çerçeveye yerleştirilen camlar macunlanarak, yastık içine hava ve su girişi önlemiş olur.

Sıcak Yastığın Doldurulması: Bünyelerinde az su içeren ve tazeyken fermantasyonları süresince yüksek ısı veren at, koyun ve keçi gübresi kullanılır. En uygunu taze at gübresidir.

Yastık çukurunun altına 10 cm kalınlığında konan çakıllı kum, drenajı kolaylaştırır.

Yastığı tabanındaki çakıllı kumun üzerine 15 cm kadar gübre atılır. Atılan gübre tahta tokmaklarla iyice bastırılır. Gübrenin nemi yetersizse, süzgeçli kovayla sulanır. Tekrar 15 cm kadar gübre atılır ve bastırılır. Bu işlemler gübre kalınlığı 60 cm oluncaya kadar sürer. Bunun üzerine 10 cm kalınlığında harç konur ve camlı çerçeveler kapatılır.

Taze at gübresi hemen kızışmaya başlar ve ilk günlerde sıcaklık 70°C -80°C'ye kadar çıkabilir. Yaklaşık bir hafta sonra sıcaklık 30°Cye kadar düşer. Bu devreden sonra yazlık sebzelerin tohumlarının ekimine başlanabilir. En iyisi yastıkta amonyak kokusu bitince ve toprak termometresiyle ölçülen sıcaklık 24°C iken ekim yapmaktadır, iyi bir sıcak yastık 10 hafta süreyle ısı verebilir. Buna göre ekim tarihi belirlenir.

Sıcak Yastıklarda Bakım: Çimlenen fideler gelişmeye başlayınca, sulama, yabani otları ayıklama, havalandırma, hastalık ve zararlılarla mücadele gibi bakım işleri yapılır.

Havalandırma soğuk olmayan günlerde çerçevelerin altına takoz konu önceleri 5-10 dakika olarak yapılır. Gelişme ilerledikçe ve havalar ısındıkça arttırılan havalandırma, çerçevelerin iyice kaldırılmasına kadar sürer.

Sıcak yastıklardaki fideler, sebze türlerine göre ılık yastıklara yada seralara şaşırtılır. Bazı fideler şaşırtma yapmadan seyreltilme yapılarak dikime uygun gelişmeleri sağlanır.

Sıcak yastıklar yerine, bunların elektrikle ısınan ve masa şeklinde olanları vardır. Ülkemizde de üretilen böyle bir ısıtılan masa Şekil 3' te görülmektedir.

1.3.2. Ilık Yastıklar

Sıcak yastıklarda elde edile fidelerin şaşırtılmasında kullanılan ılık yastıkların yerine, seralarda harç doldurulmuş torbalarla şaşırtılması daha çok uygulanan yöntemdir.

Ilık yastıkların boyutları, sıcak yastıklar gibidir. Derinliği ve kullanılan gübre çeşidi farklıdır. Derinliği 40-60 cm arasındadır. Kullanılan gübrenin yarısı taze at gübresi ve yarısı da yanmış çiftlik gübresidir. Kullanılan harç 15 cm kalınlığındadır. Ayrıca sıcak yastıklar hazırlandıktan sonra hemen dikimi yapılabilir.

Şekil 3: Elektrikle ısıtılan masa. 1. Toprak ısıtma kabloları, 2. Kablo üzerinde harcı tutan tabaka, 3. Harç (10-15 cm kalınlıkta), 4. Termostat, 5. Elektrik bağlantısı.

1.3.3. Soğuk Yastıklar

Yaz aylarında kışlık sebzelerin yetiştirilmesinde kullanılır. Bunun için bahçede 1.2 m genişliğinde 2.3 m uzunluğunda tavalar hazırlanır ve içleri 25 cm derinliğinde işlenir. Üzerine yaymış ahır gübresi atılır ( 5kg/m2 ya da 5 ton/ da), toprakla iyice karıştırılır ve tesviye edilerek tohum yatağı hazırlanır.

1.4 Yüksek Plastik Örtüler

Bitkileri örten sistemlerin başlangıcı plastik tünel sistemi ile örtüler altında yetiştirilen kültür bitkilerine daha fazla yer ve daha uzun süre örtü sağlaması nedeni ile erkencilik açısında daha etkili olmaktadır. Plastik tünellerin tarımda çok fazla kullanılmasının nedenlerini şöyle sıralayabiliriz.

1. Plastik tünellerin yapımı için fazla bir sermayeye gereksinim yoktur. 
2. Plastik tünellerin yapımı için yetişmiş kimselere ihtiyaç olmadan kolay ve çabuk olarak kurulmaktadır.
3. Işıklanma ve havalandırma plastik seralara göre daha iyi yapılmaktadır.
4. Plastik örtünün iç kısmında su yoğunlaşması az ve bu nedenle damlamalarda az olmaktadır.
5. Tünel toprağı hastalandığında, toprak ilaçlaması yapılmaksızın tünel kolaylıkla başka yere taşınabilmektedir.Ayrıca toprakların yorgunluğunda da tünelin başka yere taşınması kolay olmaktadır.
6. Tünel yeri istenildiği an fide üretim yeri olarak da kullanılabilmektedir.

Plastik tüneller büyüklükleri, şekilleri, iskelet ve örtü malzemeleri değişik olarak kurulmaktadır.

Plastik tüneller yüksekliklerine göre yerden yüksekliği 1.0 m' ye kadar olanlar alçak tüneller, yüksekliği 2.0 m ve daha fazla olanlarda yüksek tüneller olarak isimlendirilirler.

1.5 Alçak Tüneller

Alçak tünelleri kuruluşlarla göre havalandırması olan ve olmayan şeklinde iki sınıfa ayırabiliriz.

1.5.1. Havalandırılmayan Alçak Tüneller

Genellikle bu tüneller geniş ve yüksekliği az olarak yapılırlar (Şekil 4). Genişlikleri 3.0 m dolayında olmasına karşılık, yükseklikleri 0.5-0.6 m, en fazla 0.8 m kadardır.

Şekil 4 : Havaladırılmayan alçak tünel, 1. iskelet demiri, 2. iskelet demirlerini tutan kazıklar, 3. iskelet demirlerini bağlayan tel veya boru.

Tünel yüksekliğin 0.8 m' den az olması, tüneli rüzgara karşı dayanımını arttırmak ve plastiğin gergin olarak serilmesine imkan vermektedir. Tünel yüksekliğinin az olmasının sakıncalı yönleri ise, tünelin dış sıralarındaki bitkilerin tünelin yüksek olmamasından dolayı iyi gelişememeleri ve kar yağışı olan yerlerde tünelin kar örtüsü basıncına dayanamayıp çökmesidir. Dış sıradaki bitkiler tekdüze olarak gelişemeyince, bitkilerin hasadı geç olmaktadır.

Havalandırılmayan tünellerin en basit şekilde yapımı 2.5-3.0 mm kalınlıktaki telleri gererek yapılanıdır. Bunun için 3.0 m genişliğindeki tünelin yapılması için tünelin orta kısmına 3.0 m ara ile kazıklar çakılır. Kazıklar telle birleştirilir ve üzerine plastik örtü serilir. Serilen plastiğin yanlardan toprağa gömülmesi elle ya da yer fazla ise pullukla gömülür. Plastiği yastık başlarındaki kısımları da toprağa gömülür.

Bu tip tünellerin yapımında 0.125-0.200 mm kalınlığında 3.50-4.00 m genişliğinde ve 50 m uzunluğundaki plastikler kullanılır.

Havalandırılmayan tünellerin daha basit malzemeyle yapımında yetiştiriciler kazıklar yerine sebze kasaları ve tel yerine sulama boruları kullanarak olmaktadır. Bu şekilde tünel kurmanın yararı, sulama borusu sulama amacıyla kullanılabilmektedir.

Bu tünellerin 10-12 mm kalınlıktaki demirden yapılanları da vardır. Demirler 4.0-4.6 m uzunluğunda kesilir ve istenilen yüksekliğe göre yay şeklinde bükülerek yapılır. Demirler 3.0 m aralıklı olarak ve toprağa 30 cm kadar gömülür.

Demirlerin bükülmesi, ya yere uygun şekildeki kazıkları çakılarak demirlerin bunu üzerinde bükülmesiyle olur. Ya da istenilen şekle uygun preslerde bükülen yarım daire şeklindeki profil demir örneklerine uydurularak demirler bükülürler.

Kapalı olan havalandırılmayan alçak tünellerde, havanın oransal nemi çabuk yükselmekte ve bu nedenle dikimi yapılan sebzeler hızla büyümektedir.

Havanın CO2 miktarı artmakta ve bitkilerin başlangıçtaki büyümesi hızlanmaktadır. Yani bitkiler iyice yetişinceye kadar tüneller güneşli havalarda bile açılmamaktadır. Bu durumda havadaki nem oranı yüksek olduğundan bitkilerde yanma ve bir zarar ortaya çıkmaz. Bunun sonucu olarak bitkiler hassas olarak büyüyeceklerinden daha sonraki dönemlerde havalandırmaya önem vermek gerekir. Havalandırmaya dikimden 2-3 hafta sonra, önce baş tarafların açılmasıyla başlanır. Daha sonraki dönemlerde tünel uzunluğunca yanlarından da havalandırma yapılmalıdır. Bu havalandırma öncelikle hasada kadar olan dönemlerde bakım işleriyle birlikte yürütülmelidir. Bu şekilde havalandırma fazla işgücü gerektirir. Buna karşılık havalandırma için plastiği yırtmak, yarmak yada yuvarlak delikler açmak amaca daha uygundur. Bu durumda plastik kültürden sonra tekrar kullanılamaz. Yuvarlak delikler rüzgarda etkilenerek yırtılmamakta ve örtü altıda yetiştirilen bitkiler için uygun bir atmosfer ortaya çıkmaktadır.

1.5.2. Havalandırılan Alçak Tüneller:

Fide üretiminde çok kullanılan bu alçak tüneller, iskelet malzemesinin yerleştirilmesine göre, iskelet demiriyle dıştan desteklenen iki yada çift demirli olanlar ve iple desteklenen iki yada çift demirli olalar ve iple destekleneler olarak farklı şekillerde kurulabilirler.

Alçak tünellerin ara yollardan 15 cm daha yüksekte yapılması gerekir. Yoksa kış aylarındaki fazla yağışlar, yastığın sürekli nemli kalmasına ve hastalıkların artmasına neden olur (Şekil 5).

Çok uzun yastıklarda örtü malzemesinin kullanımı güçleştiğinden boyu 50 m 'yi aşmamalıdır. Tünellerin genişliği 1.2 m ve tüneller arasında bırakılan yolun genişliği de 0.8 m dolayında olmalıdır. Tünel örtüsünden yağış suları, tünel aralarına aktığı için fazla yağışın burada birikmesini önlemek amacıyla boşaltım kanalları da açılmalıdır.

Ülkemizde küçük çaptaki yetiştiricilikte iskelet malzemesi olarak dut, söğüt, kavak dalları ve yaş kargı kullanılır. Fazla miktarda fide üretimi erkencilik yada bitkileri erken donlardan korumak amacıyla kurulacak tünellerde iskelet malzemesi olarak 8 mm çapındaki çubuk demirler kullanılır. Bunlar 270 cm uzunlukta kesilir, yarım daire ya da çatı şeklinde bükülürler. Demir çubuklarda paslanmayı ve örtünün yırtılmasını önlemek için çubuklara iç yapı 10 mm olan plastik hortum geçirilir. Demir çubukların toprağa girerek iki ucu çıplak kalacağından, her iskelet demiri için 2.0m'lik plastik hortum yeterlidir.

Çatı demirlerini uçları 25 cm kadar toprağa batırılır. ilk çatı demiri tünelin başladığı yerden 1 m uzaklığa yerleştirilir ve diğer uçta 1 m kalıncaya kadar her 1.3 m' de bir çatı demiri konur. Sonra plastik örtü takılmadan önce iskelet demirlerinin tepe kısmından ip çekilerek plastik örtünün gergin durması sağlanır.

Şekil 5:  1. Plastik örtü, 2. Bitkiler, 3. iskelet malzemesi, 4. Drenaj çukuru.

Eğer örtü yeterli derecede gergin değilse, ürünün üst kısmında yağış suları birikebilir.

Tünelin üzeri plastik örtüyle kaplandığı zaman örtünün serbest kalan uçları, tünel başlarına eğimli olarak çakılmış demir yada tahta kazıklara naylon iplerle bağlanır.

Verilen ölçülere göre tüneli tepe yüksekliği 50-60 cm kadar olur. Tünelin tepe yüksekliği 50 cm' de az olmamalıdır.

Plastik örtülü genişliği 240 cm olursa, fumigasyon sırasında tünelin kenarlarından plastik örtü toprakla örtülerek hava almayacak şekilde kapatılabilir. Alınacak 240 cm enindeki plastik örtü genellikle 120 cm' lik iki kat şeklinde satılmaktadır. Bu plastik örtü bir yandan kesilip kullanılırsa, diğer kat yeriden kolayca yırtılabilir. Bu nedenle 480 cm eninde bir plastik örtü alınarak, iki yanından kesilip kullanılması daha uygun olur. Uygulamada tek kat kalınlığı 0.125-0.200 mm olan örtüler kullanılır. Kışın erken ekim yapılarak erken fide yetiştirmek isteniyor ve örtünün bir dönemden fazla kullanılması düşünülüyorsa, kalınlığı fazla olan plastik örtüler seçilmelidir. Kalınlık arttıkça plastiği ağırlığı arttığı için, örtü maliyeti de artar. Çizelge 1'de plastik örtü kalınlığı ve buna bağlı olarak 240 cm genişliğindeki 1 kg örtünün uzunluğu verilmektedir.

Plastik örtünün çatı demirlerinin üzerinden kaymaması için 8 mm 'lik çubuk, galvanizli demirler 270 cm uzunluğunda kesilir ve yarım daire şeklinde bükülerek üst demirleri yapılır. Bu bükülen demirler iki çatı demiri ortasından plastik örtünün üzerinden ve örtüyü altta tutacak şekilde toprağa yerleştirilir. Bu şekilde tünel örtüsünün sulama, havalandırma ve diğer bakım işleri için kaldırılması ve kapatılması da kolaylaşır.

Çizelge 1. Plastik örtü kalınlığı ve buna bağlı olarak 240 cm. genişliğindeki 1. kg. örtünün uzunlukları

Plastik örtüyü çatı demirleri üzerinde tutmada, üst demirleri yerine naylon ipte kullanılabilir. Çatı demirlerinin toprağa geldiği yerlere kaynakla küçük çengeller yapılır, ip bu çengellerden ve plastik örtü üzerinden çaprazlama geçirilerek, örtü üzerinden çaprazlama geçirilerek örtü tünel demirleri üzerinde tutulur, ipin 2.3 mm kalınlığında olması yeterlidir. İp plastik kenarlarındaki naylon örtüyü eteklerinden de kısmen tuttuğu için, kuvvetli rüzgarlara karşı da örtüyü korur

Alçak tünellerin başka bir şeklide, çift demir destekli olanlarıdır. Çift demir destekli ola plastik tünellerde, plastikler yay şeklindeki ve alt taraftan birbirine bağlı iki demir arasına mandal gibi sıkıştırılmaktadır. Havalandırılmak için demirlerden biri öne çekilerek plastik basitçe yukarıya kaldırılmaktadır.

Tüneller doğu-batı yönünde, tünel içinde ekim için açılan sıraların ise kuzey-güney yönünde düzenlenmesi uygun olur. Bu şekilde fide sıralarının birbirine gölge yapması da önlenmiş olur.

Ekimden sonra tünelin kenarlarındaki plastik toprağa gömülür yada üzerine tahta, lata gibi ağırlıklar konur. Havalandırma gerekirse önceleri güney yönden yapılır. Hava sıcaklığı arttıkça gündüzleri örtüler açık tutulur.

50 m uzunluğunda 1.20 m genişliğinde bir alçak tünel için gerekli malzemeler Çizelge 2 'de verilmiştir.

Çizelge 2. Bir alçak tünel için gerekli malzemeler (50 m. uzunluğunda 1.2 m. genişliğinde.)

1.6. Plastiklerin Kaldırılması

Yüzeysel plastikler, yükseklikleri az olması nedeniyle bitkiler üzerinde kısa süreli olarak tutulurlar. Yoksa büyüyen bitkiler plastikten zarar görebilirler. Bu durumda dikimde var olan yapraklar örtünün kaldırılmasından pek etkilenmezler. Yeni çıkanlar etkilenirse de, bu durum eğer hava koşulları çok kötü olmazsa kısa sürede ortadan kalkar ve verimde bir azalma olmaz.

Tünel altıda yapılan sebzecilikte bitkiler daha uzun süre plastik altında tutulurlar, iyi bir havalandırma, plastiklerin yırtılması, delinmesi ve varılmasıyla bitkiler düşük nemi olan dış hava koşullarına alıştırılmaktadır. Plastiklerin tamamen kaldırılması için en uygun zaman yağışlı ve bulutlu günlerle öğleden sonra geç vakitlerdir. Plastikler kaldırıldıktan sonra güneş yada ılık rüzgarlar çıkarsa kısa süre aralıklarla yağmurlama sulama yapmak gerekir. Örtüler ve demirler kaldırıldıktan sonra gündüzleri güneşli geceleri donlu günler gelirse, bitkilerin üzerine doğruda plastik örtü koymak bitkiler için daha sakıncalı olmaktadır.

1.6.1 Plastiklerle Yetiştirme Mevsiminin Uzatılması

Plastikleri sebzelerde son turfanda tarihini geciktirmede kullanılması o kadar yaygın değildir. Çünkü beklenen son tarihlerine kadar bitkiler gelişmelerini büyük ölçüde tamamlamış olduklarından dondan pek etkilenmezler. Ayrıca plastik örtünü geç donmalar için kullanımını, hava koşullarına bağlı olduğunda yapılması ve kullanılması pek pratik olmamaktadır. Plastikler erken konursa bitkilerin gelişmesi sürecek ve bitkilerin soğuğa karşı duyarlılığı artacaktır.

Yıl sonunda plastikler bitkileri kuru ve soğuk rüzgarlara karşı korumaktadır. Çünkü PE plastikler topraktan çıkan ısıyı tutamamakta ve hepsini geçirdiği için plastik örtü altında da düşük sıcaklık ortaya çıkmaktadır.

Plastik tünel kura işletmelerde iskelet demirleri zamanında yerleştirilmeli ve don haberi alınınca plastik örtü yerleştirilmelidir. Don devresi geçince örtü hemen kaldırılmalıdır. Eğer bu devre uzun sürerse, bitkiler için havalandırmaya önem verilmelidir.

1.6.2. Plastikleri Uzaklaştırılması ve Yok edilmesi

Plastikler kullanıldıktan sonra tarladan uzaklaştırılır. Az zarar gören plastikler tekrar kullanılabileceği gibi, fazla zarar görenler yok edilmelidir.

Plastikleri önce kenarları toprakta çıkarılır ve katlanır. Bunlar yuvarlak bir şeyin kenarına sarılarak rulo şekline getirilebilir. Bu iş iki kişiyle yapılabileceği gibi, traktörün kuyruk miline rulo kartonlarına plastik sarılabilir. ikinci kullanışa kadar plastikler karanlıkta saklanmalıdır. Böylece plastikleri ışık etkisiyle eskimeleri önlenmiş olur.

Eski plastikler genellikle, hurda plastik toplayıcıları tarafında satın alınır. Bu toplanan plastikler, plastik işleyen fabrikalarda yeniden işlenerek daha kısa sürede kullanılan torba, poşet v.b. ürünlere dönüştürülür.

Kullanılmaya elverişli olmayan yada daha başka şekilde fabrikaya gönderilmeden değerlendirilen eski plastikler aşı bağı olarak kullanılabilir. Bu eski plastiklerin yine geniş kullanılabileceği alan ise, boru ve yeraltı kablolarını işaretlenmesinde işaret şeridi olarak kullanılmasıdır. Bu işaretleme şöyle yapılmaktadır. Yeraltı boruları yada kabloları toprağa yerleştirildikten sonra üzerine 20-25 cm toprak atılır. Bunun üzerine şeritler şeklinde kesilen plastikler borular gibi serilir ve üzeri toprakla doldurulur. Daha sonra ağır iş makineleri ile yapılan kazılarda, plastik şeritlere rastlanınca 20-25 cm daha derinde bir hattın olduğunu ve daha özenli çalışılması gerektiğini gösterir.

Seracılıkta bir diğer değerlendirme şekli ise, ısınan ve metal olan sera yapı elemanlarına birkaç kat sarılarak, bunların aşırı ısınması ve çekilecek yeni malzemenin zarar görmesi önlenir.

Plastikler hiç bir şekilde değerlendirmeye uygun değilse, çevreye atılarak kirletici olmaması için yakılarak yok edilebilir. Plastikleri yakmak için gevşek yığmalı ve içine odun, saman, karton gibi maddeler koyarak plastiği alevlenmesi sağlanmalıdır. Fazla miktarda PE yakılacaksa plastikler küçük, küçük yığınlar şekline getirilmelidir. Yanan malzeme karıştırılarak yanma kolaylaştırılır.

Eriyen plastiğin artıklarının bir tarata yığılması ile bunların çevreye zarar verici herhangi bir etkisi olmaz.

1.7. Yüksek Tüneller

Yüksek tüneller, alçak tünellerle seralar arasında geçit şekli olarak ortaya çıkmaktadır. Yüksek tünellerin yararlı yönü, hemen bütün yıl kullanılma olanağının olmasıdır. Bunların kapısının olması ve havalandırma nedeniyle bitkiler için iyi bir ortam sağlarlar. Ayrıca ısıtma, yağmurlama sulamada yüksek tünellerde yapılabilir.

Bir yüksek tüneli yapılması içi seçilen yere. yapılacak tünel genişliğinde bir temel yada boruların geleceği yere beton ayaklar (pabuçlar) yapabileceği gibi. tünelin iskeletini sağlayacak çember boruların bağlanabileceği daha geniş boru toprağa çakılır. Yüksek tünelin iskeletini oluşturacak olan 1/2 içlik (parmak) içme suyu boruları bükülerek yarım daire şekline dönüştürülür. Bu içme suyu borusu 6.50 m boyunda bükülünce 2.10 m yarıçapında bir yarım daire olur . Bu boruların bükülmesi ancak uygun boru presleriyle olur.

Yüksek tünel iskelet yada çember borusu her iki ucunda 5 ve 160 emlerden ve ortası 320 cm' den delikler açılır. 5 cm' deki delikler yüksek tünel çemberlerini yada iskelet elemanlarını temele civatalamaya yarar. Baştan 160 cm uzaklıktan açılan delikler havalandırma tahtasının (3x15 cm boyutunda) ve orta 320 cm' den açılan deliklerde omurga tahtasının (7x5 cm boyutunda) yerleştirilmesini sağlar. İskelet borularının yerleştirilmesiyle taban genişliği 4.20 m yüksekliği 2.10 molan bir yüksek tünel elde edilir.

Omurga ve havalandırma tahtaları, tünelin rüzgara ve dış etmenlere karşı daha dayanıklı olmasını sağlar. Tünelin rüzgara karşı dayanımını arttırmak için yine 1/2 inçlik (parmak) borularla birinci ve ikinci iskelet demirleri arasında çaprazlama payanda yada rüzgarlık olarak isimlendirilen borular konur. Aynı şey diğer uçtaki ve uçtakinden bir önceki iskelet demiri için de yapılır, iskelet demirleri birbirinden 1.70 m uzaklıkta yerleştirilirler .

Plastik örtünün yüksek tünel iskeletine tutturulması ise şöyle olmaktadır. Plastikler omurga ve havalandırma tahtası üzerinde ve birbiri üzerine bindirilerek ince çıtalarla (2.0 x 4.0 cm kesitinde) çivilenerek tutturulur. Açılan kapı ya da havalandırma yerlerinden giren havanın ,plastik örtüde yapacağı

Yüksek tünelin ön ve arka cephesi kapılı olarak yapılabilir. Kapının üzerinde havalandırma penceresi ve soba çıkış deliği bulunur. Bazı yerlerde yüksek tünelin arka cephesi alçak tünellerde olduğu gibi yapılır. Plastik örtü toplanır ve çakılan bir kazığa bağlanır.

Plastik örtünün yüksek tünel iskelet elemanları üzerine, alçak tünellerde olduğu gibi, iskelet boru çemberinin sağına ve soluna gerilen iplerle tutturulur.

Yüksek tünellerde havalandırma çeşitli şekillerde yapılır.

Çizelge 3: demir boru (1/2 inç) iskeletli plastik tünel için gerekli malzemeler (51.0x4.2=214.m2)

Tünellerde havalandırma, havalandırma tahtası çakılan askı çivilerine takılan örtü malzemesinin yerinden çıkartılmasıyla havalandırma yapılır. Ayrıca yüksek tüneli ön ve arka cephelerinde bulunan kapı ve kapının üstündeki pencereler ile de havalandırma yapılır. Örtü malzemesi parçalı olmayan yüksek tünellerde ise toprak yüzeyinden yukarıya doğru kaldırılan örtülerin altından havalandırma sağlanır.

Yukarıda verilen ölçülere göre 51.0 m uzunluğunda 4.2 m genişliğinde ve 1/2 inçlik (parmak) su borusuyla yapılacak bir yüksek tüneli taban, ön arka ve cephe görünüşleri  ve gerekli malzeme (Çizelge 3) listesi verilmiştir.

Son zamanlarda yüksek tünellerin şekillerinde kullanım yönünden iyi değişmeler olmuş ve seralara daha çok benzemeye başlamıştır. Yüksek tünellerde kenara yakın yerlerde yan yüzeylerin çok eğimli olması nedeniyle kullanılmayan alanlar vardır. Bu alanlarda üretimde kullanabilmek için yan yüzeyler 1.30-1.5Om'ye kadar dik olarak yapılmaya başlamıştır.

Aynı zamanda çatı şeklinde de değişmeler olmuştur. BU çatının kesit görünüşü yarım altıgen şeklidedir. Bu çatı şeklinde düz ve beşik çatılarda görülen güneş ışığının fazla yansıtılması ve yüksek çatı yapma zorunluluğu gibi sakıncalar biraz daha azalmaktadır.

Ayrıca yuvarlak çatılarda görülen çatı havalandırma penceresi yapım zorluğu da, bu şekildeki çatıda oldukça azalmaktadır.

Şekil 6: Plastik seralarda yeni çatı yapısı ve çatı havalandırma pencereleri