Ziraat Mühendisliği Platformu

Brokoli yetiştiriciliği

1. Ekonomik önemi, Anavatanı ve Yayılma Alanları

Ülkemizde kışlık sebzeler arasında yer alan brokoli son yıllarda üretimi ve tüketimi hızla artan bir lahanagil sebzesi türüdür. Bir çok yerde karnabahara benzetilmekte ve karnabahar azmanı olarak

bilinmektedir. Brokoli morfolojik olarak karnabahara benzer. Sebze olarak değerlendirilen değerlendirilen kısımları renkli ve olgunlaşmış çiçek taslakları ile kalın ve etli çiçek sapları oluşturur.

Brokolinin değerlendirilme şekilleri fazla olmayıp seytinyağlı, sarımsaklı ve limonlu salatası yapılmaktadır. Ayrıca son yıllarda turşu sanayinde de kullanılmaktadır. Brokolinin ekim alanı ve üretim

miktarı ile ilgili kayıt bulunmamaktadır. Brokoli üretimi ülkemizde son yıllarda yapılmaya başlanmıştır. Bu nedenle çoğu kişi tarafından tanınmayan bir sebzedir.

Brokolinin anavatanının Akdeniz Bölgesi olduğu kabul edilmektedir. Yeşil renkli olgunlaşmamış çiçek taslakları oluşturan brokoli çeşitlerine calabrese adı verilmektedir. Calabrese sözcüğü İtalya’da bir bölgenin adı olup bir çok araştırıcı, brokolinin anavatanının İtalya olduğunu bildirmektedir.

Brokoli içerdiği yüksek protein, A ve C vitamini içeriği bakımından küçümsenmeyecek bir besin değerine sahiptir. Özelllikle yenilen yeşil sürgünleri C vitamini yönünden zengindir. Nitekim 100gr taze ağırlıkta 118 mg kadar C vitamini bulunmaktadır.  Ayrıca brokolinin içerdiği besin maddelere incelendiğinde çok iyi bit diyet sebzesi olduğu açıkça görülmektedir.

2. Morfolojik Özellikleri

2.1. Kök

Brokoli bitkisi kök özellikleri bakımından lahana ve karnabahara benzemektedir. Üretim şekli fide ile olduğundan genellikle kazık kökler kaybolmuştur. Toprak yüzeyine yakın bölgelerde bol miktarda saçak kök

bulunur.

2.2. Gövde

Brokolinin gövdesi lahana ve karnabahardan farklıdır. Gövde 30-50 cm arasında değişen boy alabilir. Gövde üzerinde oluşan yapraklar aralıklı olarak dizilirler. Gövde üzerinde oluşan yapraklar aralıklı

olarak dizilirler. Gövde olgunlaşmamış yeşil renkli ana çiçek taslakları (tomurcukları) ile son bulur. Ana çiçek tomurcuğunun kesilmesi ile yaprak koltuklarından ikincil çiçek taslakları meydana gelir.

Yaprak koltuklarından çıkan yeşil çiçek tomurcuklarının çapları ana çiçek tomurcuğundan daha küçüktür. Karnabaharda taç kesildiğinde bitki yaprak koltuklarından tekrar sürgün ve taç meydana getirmediği halde

brokolide ise taç kesildiğinde bitki yaprak koltuklarından koltuk sürgünleri meydana getirir.

2.3. Yaprak

Brokolinin yaprakları saplı ve oval olup bazı türlerde yaprak ayaları parçalı da olabilmektedir. Renkleri lahana ve karnabaharlara göre daha koyu ve mavimtıraktır.

2.4. Taç

Karnabaharlarda olduğu gibi brokolide de sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış çiçek tomurcuklarına taç adı da verilmektedir. Taçların ve çiçeklerin morfolojik özellikleri karnabahara benzer.

Olgunlaşmamış ana çiçek tomurcuklarının (taç) büyüklüğü ekim-dikim zamanı dikim sıklığı ve çeşit özeliğine bağlı olarak değişmektedir. Geç dikimlerde ve bitkiler arası mesafe azaldığında taçların büyüklüğü

azalır. Ana taçların çapı 5-25 cm, ağırlığı ise 100-750 gr arasında değişir. Koltuk sürgünlerinin çapı 5-10 cm, ağırlığı ise 10-100 gramdır. Sebze olarak değerlendirilen taçlar yeşil, erguvani ve beyaz

renkli olabilir. Yeşil olanlar daha çok tercih edilirler.

2.5. Çiçek

Brokolinin çiçek özellikleri, çiçeklenme şekli ve döllenme biyolojisi karnabahara çok benzer. Ancak karnabaharda taç hasat edildikten sonra tohum alınamaz. Brokolide ise ana taç ve yan sürgünler hasat

edilse bile yanlardan çıkan çiçek tomurcukları gelişir ve çiçeklenerek tohum oluştururlar.

2.6. Meyve

Brokklolinin meyve ve tohum özellikleri karnabahara benzer. Meyve içinde oluşan tohum sayısı ve büyüklüğü yetiştirme koşullarına bağlı olarak değişir.

2.7. Yaygın Brokoli Çeşitleri

Green Duke (Yeşil Dük) : Şaşırtıldıktan olgunluğa kadar 50 gün ister, ilkbahar ve sonbahar için iyidir.
Sultan:60 gün ister, mükemmel sonbahar ürünüdür, tek büyük baştır, sonbaharın erken sıcağına dayanıklıdır.
Green Chargen (Yeşil yükleyici) : 64 gün ister, iyi bir sonbahar mahsulü, büyük tek baş.
Pinnacle : 64 gün, sonbahar ürünü, küçük tesbih tanesi büyüklüğünde, demet yapmaya uygun, mildiyöye karşı toleranslıdır. -Ninja : 86 gün ister, ilk ve sonbahar içindir .
Arcadia :86 gün ister ilk ve sonbahar içindir.
Emperor :65 gün, üniformdur. Güzel yan sürgünleri vardır, ilk ve sonbahar içindir, yüksek verimlidir.
Green Belt (Yeşil kuşak veya Yeşil kemer) :67 gün , sonbahar ürünü, büyük baş kısa saplı, yavaş olgunlaşan, küçük tesbih tanesi büyüklüğünde deste veya demet yapmaya elverişlidir.(Bu brokolilerin çoğu F1

hibridleridir.)
•Hibrid olmayan çeşitler şunlardır :Packman, Regal, Saga, Genji, Ggreen Valiant, San Miguel ve Maraton

3. Tohum ve çimlenme özellikleri

Tohumlar şekil ve renk bakımından lahana ve karnabahar tohumlarına benzerler. Tohumların çimlenme özellikleri karnabaharda olduğu gibidir. Normal koşullarda çimlenme güçlerini 5 yıl muhafaza edebilirler.

Optimum çimlenme sıcaklığı 20 °C ‘dir. Tohumlar optimum koşullarda 3-4 günde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar.

4. Yetiştirilme İstekleri

4.1. İklim isteği

Brokolinin sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış yeşil çiçek tomurcukları yaz aylarındaki kurak ve sıcak havalardan, kış aylarındaki kurak ve sıcak havalardan olumsuz yönde etkilenir. Sıcak havalarda

bitkinin gelişmesi iyi olsa bile sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış çiçek tomurcukları normal bir gelişme göstermez., gevşek yapılı sürgünler oluşur, hasattan birkaç saat sonra çiçek tomurcuklarında

pörsüme olur. Yaz aylarında ve ortalama hava sıcaklığının 20 °C’nin üzerinde olduğu yerlerde brokoli yetiştiriciliği ekonomik olmamaktadır. Bitkiler vegetatif devrede ise don tehlikesinden fazla

etkilenmezler. Sebze olarak değerlendirilen kısımlar hasat olgunluğuna gelmiş ise hafif donlardan bile zarar görürüler, çiçek tomurcukları kahverengi renk alır ve çürürler.

Brokklolinin gelişimi ve sebze olarak değerlendirilen kısımları üzerine gün uzunluğunun etkileri kesin olarak bilinmemektedir. Aşırı olmayan yağış brokolinin gelişimi ve kalitesi üzerinde olumlu etki yapar.

Kuraklık brokolinin olgunlaşmamış çiçek taslakları üzerine olumsuz etki yaparak taçların lifli ve kalitesiz olmasına neden olur.

4.2. Toprak İsteği

Brokoli toprak istekleri bakımından çok seçici bir bitki değildir. Ancak gevşek ve besin maddelerince fakir toprakları sevmez. Organik maddelerce zengin topraklar brokoli yetiştiriciliği için elverişlidir.

Fakir topraklar kompost yada organik maddelerle zenginleştirilmelidir. Gerektiğinde kireç verilmelidir. Ağır bünyeli çok iyi su tutan ve pH değeri 6.5’dan yukarı olan topraklarda yetiştiricilik

yapılmamalıdır.

5. Yetiştirileme Şekli

5.1. Toprak hazırlığı, ekim, dikim ve bakım işleri

Brokolinin üretim şekli lahana ve karnabahara çok benzer. Ülkemzide son yıllarda brokolinin üretimi ve tüketimi hızlı bir şekilde artmaktadır. Brokoli tohumları lahana ve karnabaharda olduğu gibi temmuz

ve ağustos aylarında fide yetiştirme tavalarına ekilir. Fide yetiştirme yerlerinin hazırlanması, tohum ekimi, kültürel işlemler, esas yetiştirme yerlerinin hazırlanması, fidelerin dikimi ve hasada kadar

yapılan kültürel işlemler lahana ve karnabaharda olduğu gibidir.

Fideler esas yetiştirme yerlerine dikilirken bitkiler arası mesafe çok önemlidir. Çeşitlerin erkenci veya geçci oluşu, hasatta olgunlaşmamış ana (= tepe) çiçek taslakları yada yaprak koltuklarından çıkan yan

sürgünlerin hasat edilip edilmeyeceğine göre dikimde uygulanacak bitkiler arası mesafeler değişmektedir. Erkenci çeşitler daha küçük bitkiler oluşturduklarından bitkiler arası mesafe azaltılmalıdır.

Sadece olgunlaşmamış ana çiçek taslaklarının hasadı düşünülüyorsa bitkiler arası mesafeler azaltılmalıdır. Bitkiler arası mesafeler arttığında olgunlaşmamış çiçek taslaklarının saplarında koflaşma

görülmektedir. Bitiler arası mesafe eşitlerin gelişme özellikleri ve ekolojik koşullara bağlı olarak değişir. Brokoli yetiştiriciliğinde en yüksek verim 45x30 cm mesafelerle yapılan dikim sıklıklarından

elde edilmiştir.

5.2. Gübreleme

Brokoli topraktan karnabahara göre daha fazla besin maddesi kaldırır. Brokoli yetiştiriciliğinde bir dekar alana 15-20 kg N, P2O5 ve 20-22 kg K2O verilmelidir. Azotlu gübrenin yarısı K2O ve P2O5’in tamamı

dikimle birlikte Disk-Harrow altına, geri kalan azot ise olgunlaşmamış ana çiçek taslakları hasat edildikten sonra bitkinin yaprak izdüşümüne verilmelidir.

Bor ve molibden eksikliği bitkilerin olumuz yönde etkiler. Molibden eksikliğinde yaprak ayası küçülür.

6. Olgunluk Hasat ve Depolama

Brokolide hasat olgunlaşmamış çiçek taslakları üzerinde bulunan küçük çiçek gözleri açılmadan önce yapılır. Çiçek sürgünlerinin iyi geliştiği dönem hasat için en uygun dönemdir. Hasatta gecikme olursa çiçek

taslakları açılır, çiçeklenme başlar ve sebze olarak değerlendirilen kısımlar odunlaşır ve lezzeti azalır. Önce ana (=tepe) çiçeksürgünleri hasat edilir. Bazı çeşitlerde hasat edilen ilk ana çiçek sürgünü

karnabahara benzer.

Ana çiçek sürgünleri hasat edildikten sonra ilerleyen dönemde yaprak koltuklarından yan çiçek sürgünleri gelişir. Bu sürgünler hasat olgunluğuna geldiğinde bıçakla kesilerek hasat eidlirler. Ana ve yan çiçek

sürgünleri hasat olgunluğuna geldiğinde düzenli olarak kasat edilmelidir. Hasat bitkinin tamamının bir defada kesilmesi şeklinde de yapılabilmektedir. Hasat edilen sürgünlerin boyları 10-15 cm, ağırlıkları

ise hasat edilen sürgünlerin büyüklüklerine bağlı olarak değişir.

Ana sürgünlerin ağırlıkları 100-600 gram, yan sürgünlerin ise 10-50 gram arasında değişmektedir. Hasat olgunluğuna gelmiş brokoli bitkileri Şekil 19’da görülmektedir. Hasat edilen olgunlaşmamış çiçek

sürgünleri ya hemen değerlendirilmeli yada 1-5 °C’de muhafaza edilmelidir. Sürgünler bu sıcaklık koşullarında ve polietilen torbalarda 3 veya 4 gün süre ile tazeliklerini koruyabilirler.

7. Verim

Dekara verim hasat şekline, çeşide, dikim sıklığına ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak ortalama 2000-3000 kg arasında değişmektedir.

8. Tohum Üretimi

Brokolide tohum üretimi lahana ve karnabahara göre daha kolaydır. Genellikle üreticiler ihtiyaçları olan tohumu kendileri üretir. İşte bu nedenledir ki ticari tohum firmaları standart tohum üretmezler F1

hibrid tohumu üretimini tercih ederler.

Tohumluk bitkiler yetiştirme yerlerinde bırakılabildiği gibi seçilen bitkiler bir başka yere şaşırtılarak da tohum elde edilebilir. Bunların dışında ana ve yan çiçek sürgünleri sebzel olarak hasat edilen

bitkilerde tohumluk olarak kullanabilirler. Sebze olarak değerlendirilen sürgünlerin hasadı bittiğinde bitkiler yerlerinde bırakılır. Yada seçilen bitkiler bir başka yere şaşırtılarak tohum ekmek için

kullanılırlar.

Tohumluk bitkiler ekolojik koşullar elverişli hale geldiğinde karnabaharda olduğu gibi çiçeklenirler. Çiçeklenme dönemi çeşitlerin erkenci veya geçci olduklarına göre değişir. Çiçeklenme mart, nisan, mayıs

aylarında hasat olgunluğuna gelirler.

Tohum verimi çeşide, birim anada bulunan bitki sayısına, yetiştirme dönemindeki iklim koşulları ile yetiştirme dönemindeki bakım koşullarına bağlıdır. Bitki başına tohum verim 5-30 gramdır. Dekardan 30-100

kg arasında değişen miktarlarda tohum alınabilir.