Seraların Sınıflandırılması

Seralar çeşitli bitkilerin yetişme, büyüme ve gelişmeleri için uygun olmayan doğal çevre koşullarında, en uygun bitki gelişme koşulları yaratılarak yetiştirilmeleri amacıyla planlanırlar. Sera tiplerinin seçiminde ve planlanmasında en uygun gelişme etmenlerinin ne şekilde yaratılacağı konusu üzerinde durulmalıdır. Sera tipinin seçiminde çeşitli etkenler vardır. Bu etkenleri şöyle sıralayabiliriz:

1. Seranın kullanılma amacı,
2. Serada gereksinilen büyüklük,
3. Yerleşim yerinin iklim koşulları,
4. Yerleşim yerinin topoğrafik ve ekolojik özellikleri,
5. İşletmenin ekonomik gücü,
6. Alet ve ekipman kullanma olanakları,
7. Zamanla başka bir yetiştiricilik yapılıp, yapılmayacağı.
8. Gelecekteki gelişme olanakları,
9. İşletme sahibinin seçeneği,
10. Seranın yapı özellikleridir.

Seraların Kullanılma amaçları:

Bu amaçları ekonomik yarar sağlamak, boş zamanlan değerlendirmek, araştırma yapmak, çeşitli bitkileri sergilemek ve eğitim yapmak olarak sıralayabiliriz. Özellikle ekonomik amaçla kurulacak seralar aile işletmesi veya aileye bir yan gelir sağlamak içindir. Bu da seranın büyüklüğüne etki eder. Yan uğraşı dalı için seralar küçük, ana uğraşı dalı içinse büyük olur.

Küçük bir aile işletmesi için kurulacak seranın 500-600 m2'den küçük olmaması istenir. Yan gelir amacıyla planlanan seralar, sera işçiliği için ayrılabilen zamana ve ailedeki işçilik miktarına bağlıdır.

Serada gereksinilen büyüklük: Bir seracılık işletmesinde sera ünitelerinin ayrı ayrı veya toplam alan büyüklüğü, işletmenin işçilik miktarı ve çeşidine bağlıdır. Eğer işletmede kullanılabilecek fazla sayıda alet ve ekipman varsa, seralar daha büyük, üniteler de daha fazla sayıda planlanabilir.

Yerleşim yerinin iklim koşulları: Bir yörenin en yüksek ve en düşük sıcaklık değerleri, rüzgâr durumu, yağış şekli, yoğunluğu ve süresi, güneşlenme ve bulutlu günler sayısı ve enlem derecesi gibi çeşitli etmenler, sera tipinin seçiminde etkilidir. Örneğin soğuk, rüzgârlı ve kar yağışlı yerlerde seraların çatısı daha dayanıklı ve alçak, ılık yerlerde ise seraların daha yüksek tipte yapılması gerekir.

Sera yerinin topoğrafik ve ekolojik özellikleri: Sera kurulması istenilen yerin topografyası, arazi eğimi, arazinin marazı, mikro klima koşulları, kapalı veya açık vadide bulunması gibi ekolojik koşullar göz önüne alınır.

İşletmenin ekonomik gücü: İşletmenin ekonomik gücü ve sera için ayrılabilen sermayenin büyüklüğü, uygulanabilecek sera tipinin seçiminde en önemli etmenlerden biridir.

Sermayesi yeterli olan işletmelerde ilk yapım masrafı yüksek, fakat yıllık bakım masrafları daha düşük olan cam örtülü çelik veya alüminyum iskeleti! sera tipleri, sermayesi yeterli olmayan işletmelerde ise ilk yapım masrafı düşük fakat yıllık bakım giderleri büyük olan plastik örtülü, ahşap iskeletli tipleri seçilmelidir.

İşletmenin alet ve ekipman olanakları: Sera içi tarımsal işçiliğinin daha çok elle yapıldığı işletmelerde, sera boyutları, mekanizasyonu fazla olan toprak işçiliği, gübreleme, ilaçlama, toprak dezenfeksiyonu, ürün temizleme gibi işlerin alet ve ekipmanlarla yapıldığı seralara göre daha küçüktür.

Serada yapılacak yetiştiriciliğin değiştirilmesi: Gelecekte serada yapılacak yetiştiricilik şeklinin değiştirilmesi düşünülmeden sera kurulursa, daha sonra yapılacak değişikliğe uyum sağlamada zorluk çekilir veya değişiklik olanaksız olur. Örneğin yalnız alçak boylu bitkilerin yetiştirileceği basık bir serada, uzun boylu bitkiler yetiştirilemez. Bu nedenle gelecekte başka bitkilerin yetiştirilebileceği seraların tip ve boyutları bu bitkiler içinde uygun olmalıdır.

Gelecekteki gelişme olanakları: işletmede zamanla seranın genişletilmesi düşünülerek, sera tipinin seçiminde planlama ve konumunda zamanla oluşacak bu büyüme ve gelişme gözden ırak tutulmamalıdır.

İşletme sahibinin seçeneği: İşletme sahibinin beğeni ve seçeneğinde, işletme sahibinin genel kültürü, tarımsal bilgisi, estetik görüşü ve gezip gördüğü yerlerdeki seralara ilişkin görgüsü etkilidir. Ülkemizde yetiştiriciler gereksinimlere uyacak bir sera seçimi yerine, genellikle yakın çevrede görüp beğendikleri bir tipin aynısının yapılmasını isterler.

Seranın yapı özellikleri: Seranın çatısının eğimi, çatı örtüsüne mesnetli (dayanıklı) oluşuna, ünitelerin bireysel veya blok şeklinde oluşuna, iskelet malzemesinin çeşidine göre seralar yapı özellikleri bakımından birbirinden ayrılırlar

Seracılık işletmesi için sera tipi seçilir, planlanır ve kurulurken şu genel ilkeler göz önüne alınmalıdır.

1. Seralar, tarım işletmesi içindeki diğer yapılarla iyi bir estetik görünüşte olmalıdır.
2. Sera, bitki yetişmesine, sağlığına ve verimine en uygun çevre koşullarını sağlayabilmelidir.
3. Seralar için ayrılan alanın büyüklüğü ve yeri, işletmenin ilerde uygulamayı planladığı seracılığa yeterli ve uygun olmalıdır.
4. Seranın bölümleri ve kısımları işgücünün en verimli şekilde kullanılmasını sağlayabilmelidir.
5. Sera yapı malzemesinin sağlam, dayanıklı ve estetik bir görünüşü olmalıdır.

1. Seraların Sınıflandırılması

Seralar büyüklüklerine, kuruluş şekillerine, sıcaklıklarına, çatı şekillerine, örtü ve iskelette kullanılan malzemelerin çeşitlerine ayrıca seraların taşınabilirlik durumlarına göre sınıflandırılır.

1.1. Büyüklüklerine Göre Seralar:

Seralar büyüklüklerine göre büyük, orta ve küçük seralar olarak ayrılırlar. Büyük seralar, bireysel veya blok seralar olabilir. Bunların taban alanları 1000 m2'den daha fazla ve boyu 50-100 m arasında olan ve yetiştiricilikte kullanılan seralardır.

Orta büyüklükteki seralarınsa, büyüklükleri 100-1000 m2 arasında değişir. Boyları 25-50 m, genişlikleri de 3-?0 m arasında olan bu seralar yetiştiricilikte ve fide üretiminde kullanılır.

Küçük seralar ise 100 m2'den küçük taban alanlıdır. Özellikle ev bahçelerinde çiçek için kullanılan bu seraların genişlikleri i-6 m, uzunlukları ise 2 20 m arasında değişir.

1.2. Kuruluş Şekillerine Göre Seralar:


Kuruluş şekillerine göre bireysel seralar tek başlarına kurulurlar. (Şekil 1.)

Bitişik seralar bir duvara veya binaya dayalı olarak kurulurlar. Bu seraların bir veya birkaç yüzeyi duvarla kaplı olursa da, çatının eğimi güneye bakar ve şeffaf bir malzeme ile kaplanır (Şekil 2 ).

Blok seralar, birkaç bireysel seranın birleşmesiyle oluşurlar. Bireysel seraların birleşme yerlerinde duvarlar olmazsa, buralarda çatı ağırlığını taşıması için dikmeler bulunur (Şekil 3 ).

Küçük üretim alanlarından, büyük üretim alanları yaratmak amacıyla, kule tipi seralar kurulur (Şekil 4 ). Bu sera örneklerine Batı Avrupa ülkelerinde rastlanır. Kule seralarda bir dişli düzene bağlı, raf sistemiyle üretim alanı genişletilebilir.

Şekil 1. Bireysel Sera

Şekil 2. Bitişik Sera

Şekil 3. Blok seralar

Şekil 4. Blok seralar. Kule tipi sera ve çalışma düzeni.

 

1.3. Sıcaklıklarına Göre Seralar

Sera içi sıcaklığına göre seralar, sıcak, ılık ve soğuk olarak üç çeşittir.

Sıcak seraların ortalama iç sıcaklığı 20-24 °C arasında bulunur ve sıcaklık 18°C'nin altına düşmez. Bu seralarda sıcaktan hoşlanan bitkiler yetiştirilir.

Ilık seralarda, sıcaklık 10-20 °C arasındadır.

Soğuk seralarda herhangi bir ısıtma yapılmaz. Bu nedenle, bu tip seralar ancak iklimi uygun olan ılıman bölgelerde yetiştirme amacıyla kullanılabilir.

Soğuk seralar tohumculukta soğuklatmak ve yapay yoldan çiçek açtırmaya yardımcı olmalarında kullanılır ve sera içi sıcaklığı 0-10 °°C arasında olmalıdır.

1.4. Çatı Şekillerine Göre Seralar

Seraların çatıları basit, beşik ve yuvarlak çatılı olabilir. Basit çatılı seralar tek yüzeyli ve seranın bir duvara dayanması ile olur. Şekil 2 'de bu çatı şekli görülmektedir.

Beşik çatılı seralarda iki çatı yüzeyi bulunur. Bu çatı yüzeyleri birbirine eşitse buna ikizkenar, eşit değilse eşlenik olmayan beşik çatı denir. Eşlenik olmayan beşik çatılı seralar, ışığı az olan yerlerde uzun çatı yüzeyi güneye bakacak şekilde ve seralar doğu batı doğrultusunda kurulurlar. Böylece seralar daha fazla ışık alırlar.

Blok seralarda, beşik çatıların birleşmesiyle M tipi çatı şekli ortaya çıkar.

Yuvarlak çatılı seralar, güneş ışıklarından en fazla yararlanacak çatı tipidir (Şekil 5).

1.5. Yararlanma Şekillerine Göre Seralar

Yararlanma şekillerine göre de seralar yetiştirme, koruma ve sergileme (gösteri), üretme ve araştırma seraları olarak dört kısma ayrılırlar.

Yetiştirme seralarında, sera içindeki toprak doğrudan yetiştiricilikte kullanılır.

Koruma ve sergileme seraları, satılacak saksı çiçekleri ile o bölgede yetişmeyen bitkilerin tanıtılması ve gösterilmesinde kullanılır (Şekil 6.)

Şekil 5. Yuvarlak çatılı plastik seralar

Üretme seralarında, tohum, fide ve çelik üretimi yapılır. Serada yüksek masalar ve toprak yastıklar da bulunur.

Araştırma seralarında, birçok araştırmanın yapılabilmesi için hemen bütün olanaklar vardır.

1.6. Örtü Malzemesine Göre Seralar

Örtü malzemesi yönünden seralar cam, plastik, suni elyaf ve plexicam seralar olarak sınıflandırılır.

Camlar kalınlıklarına ve tel içermelerine göre sınıflara ayrılır. Camların ışık geçirgenliği, dayanıklılığı fazla ama aynı zamanda pahalıdır.

Plastik örtülü seralar gittikçe yaygınlaşmaktadır. En çok kullanılan plastikler PE (poli-etilen) ve PVC (Polivinil-klorit)'dir. Plastikler dış etkilerden çabuk yıpranır ve yırtılırlar. Ömürleri 6 ay ile 1 -2 yıl arasında değişir.

Suni elyaf maddelerin kullanılmaları özellikle ülkemiz dışında artmaktadır. Bunlar sert ve tabakalar şeklindedir. Tabakaların dayanımını arttırmak için şekilleri dalgalandırılır.

PVC levhalardan sertleştirilmiş olanları şeffaf örtü malzemesi olarak kullanılır.

Plexicam olarak satılan tek ve çift katlı akrilcam'lar dayanım yönünden cama göre daha iyidir. Çift katlıların yalıtım özellikleri çok geliştirilmiştir.

Şekil 6. Sergileme serası

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.7. İskelet Malzemesine Göre Seralar


Eskiden beri seralarda iskelet malzemesi olarak ahşap kullanılmıştır. Ahşabın çabuk çürümesi nedeniyle yerini yavaş yavaş diğer malzemelere terk etmektedir.

Ahşap iskeletin yerini macunlanması ve boyanması zorunlu olan demir isskelet almıştır. Demirin galvanize edilmesi de, korunması için başka bir yöntemdir.

Beton iskeletten çok sera temel ve sömellerinde kullanılır. Ayrıca bu malzemenin karışımı olarak ta serada kullanılabilir.

Son yıllarda hafif ve dış hava koşullarından pek etkilenmeyen aliminyum, iskelet malzemesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Fakat oldukça pahalıdır.

Hava ile şişirmeli seralarda kullanılmakta ise de, plastikle ufak bir delik seranın çökmesine neden olabilmektedir.

1.8. Taşınabilirlik Durumlarına Göre Seralar

Seraları sabit, hareketli ve portatif olarak hareketlilik yönünden sınıflara ayırmak mümkündür.

Sabit seralar, bir temel üzerine oturtulmuştur ve seraların büyük kısmı bu sınıfa girer.

Sabit seralarda toprak yorgunluğu, hareketli seraları ortaya çıkarmıştır. Seranın iskeleti temel üzerinde sağa veya sola, ileri veya geriye hareket edebilir. Sıcak havalarda, sera bitkiler üzerinden çekilerek, normal tarla yetiştiriciliğine dönülebilir.

Hareketli seraların bu yararlarına karşılık, az kullanılmasının nedeni, sabit seralara göre % 25 daha pahalı olmalarıdır.

Son yıllarda, serayı olduğu gibi hareket ettirme yerine, söküp tekrar takma yönüne gidilerek portitif seralar yapılmıştır.