Kompost ve Kompostlaştırma Nedir?

Kompost ve Kompostlaştırma Nedir?

Kompost biyokimyasal olarak ayrışabilir çok çeşitli organik maddelerin organizmalar tarafından stabilize edilmiş, mineralize olmuş ürünlerdir. Kompostlaştırma, mikroorganizma adı verilen ve çoğunluğu gözle görülmeyen canlıların, ortamın oksijenini kullanarak çöp içerisindeki organik maddeleri biyokimyasal yollarla ayrıştırmasıdır. Bu olayın gerçekleşebilmesi için çöp kütlesindeki su içeriğinin % 45-60 dolaylarında olması gerekmektedir.

Kompostlaştırma Nasıl Sağlanır?

Kompostlaştırmanın sağlanabilmesi için dünyada çeşitli yöntemlerin kullanılması söz konusu olabildiği halde tecrübeler en etkin yöntemin Biyotabilizatör Yöntemi olduğunu göstermiştir.
Biyotablizatör yönteminde çöp bunkerinden alınan evsel nitelikteki çöpler ayıklama bantlarından geçirildikten sonra genelde 27.47 m. çaplı ve 270 m. boyundaki silindirik, döner tambura verilir. Bu tamburun dönüş hızı gündüz saatlerinde 0.5 devir/dak.; gece saatlerinde ise 0.25 devir/dak. dır. Oksijen ihtiyaacının tam olarak karşılanması için fanlar yardımı ile tambur içerisine ilave hava verilmelidir. Bu yöntemde teorik olarak ham kompost 3-5 gün içerisinde oluşmaktadır.
Elde edilen ve ön fermantasyon aşamasını tamamlayan ham kompost elenir ve içerisindeki cam kırıkları ayıklanarak dinlendirme alanlarına alınır. Bu alanlarda 4 hafta kadar dinlendirilen (nihai ayrışmaya bırakılan) kompost satışa sunulabilir.

Kompostlaştırmanın Çevre Sağlığı Açısından Yararları Nelerdir?

Biyostablizatör (döner tambur) içerisinde 3-5 günlük sürede sıcaklık 670-700 C'ye ulaşmaktadır. Bu sıcaklıkta (pastörizasyon sıcaklığı) pratik olarak tüm mikroorganizmalar (hasalık yapıcı) ölmektedir. Biyostablizatör içerisinde üreyen Actinomisetes türü mantarlar antibiyotik salgılayarak biyolojik dezenfesiyonu gerçekleştirmektedir. Bu yararlarına ilaveten kompost yardımı ile depolanacak çöp kütlesinde %40-60 oranında bir azalma sağlanabilmektedir.

Kompost Ürününün Tarımsal Yararları Nelerdir?

Kompostun başta gelen faydası toprak yapısını ve özelliğini iyileştirmesidir. Faydalarını şu şekilde sıralamak mümkündür;
- Topraktaki (Zeminin) boşluk hacmini arttırır.
- Zeminin kolay havalanmasını sağlar,
- Zor işlenen toprakların kolay işlenmesini sağlar,
- Toprağın su tutma kabiliyetini arttırarak kurak mevsimlerde tuzlanmayı önler.
- Yüksek oranlarda mineral gübrelemeye karşı tampon etkisi gösterir.
- Besin maddelerinin bitkilerce daha iyi kullanılmasını sağlar.

Tecrübeler, kompostun bilhassa kendi kendine yeterli humus üretmeyen bahçe, meyve, üzüm yetiştirilen tarım çeşitlerinde faydalı olduğunu göstermiştir.

Kompost Ürünü Hangi Tarım Çeşitlerinde Ne Miktarda Kullanılabilir?

Kompost, çeşitli tarımsal ürünlerin üretiminde aşağıdaki miktarlarda kullanılabilir;

Çapalama gerektiren tarım çeşitlerinde ......... 670-2500 t/ha
Tahıl tarımında ................................ 50-1700 t/ha
Meralarda ..................................... 30-50 t/ha
Üzüm bağlarında ................................ 80-3700 t/ha
Meyva tarımında ................................ 200-1000 t/ha
Sebze tarımında ................................ 300-500 t/ha
Süs bitkileri üretiminde ....................... 200-500 t/ha
Fidancılıkta ................................... 100-300 t/ha

Kompost Ürünü İle Gübre Arasında Ne Fark Vardır?

Kompost, gübre değildir. Gübre toprağa bitkilerin gelişmesi için gerekli besin maddesi kazandırırken kompost, toprağın (zeminin) yapısal düzenini sağlar. Ancak kompost içerisine belli oranlarda Azot, Fosfor, Potasyum (N, P, K) ilavesi ile üstün kalitede gübre eldesi mümkün olabilmektedir. Elde edilen bu gübrenin tarım alanlarına yararı tüm yapay gübrelerden daha fazladır. Ayrıca ham maddesinin doğal nitelik taşıması nedeni ile tarımsal alanlarda üretilen ürünlerde yapay tat sorunu ortadan kalkar.

Bir Kompostlama Tesisinde Günlük Kompost Üretimi Ne Kadardır?.

Kompost üretiminin düzeyi, bu amaçla kurulacak tesisin kapasitesine, çalışma verimine ve çöpün bileşimine bağlı olmakla birlikte, 27,4 m. çaplı ve 270 m. uzunluktaki biyostablizatörün (döner tambur) kullanıldığı standart bir tesiste günde 250-300 ton çöp işlenerek 150-175 ton ham kompost elde edilebilir. Bunun yaklaşık %17,5-27,0 tonluk bölümü buharlaşma ve reaksiyonlar esnasında gaz haline dönmek suretiyle kaybolur. Kalan %25 - 40 tonluk kısım ise 4 haftalık dinlendirme süresini takiben satışa sunulabilir.

Kompostlaştırmanın İşletme Maliyeti Nedir?

Kompostlaştırmanın fiyat üzerindeki iki önemli faktörü;

• Fabrikanın kapasitesi
• Üretilen kompostun kalitesidir.

Biyoptablizatör yönteminde minimum kapasite 15000 t.çöp/yıl dır.

Kompost maliyetinin hesaplanmasında fabrika artığı maddelerin bertaraff maliyeti de dikkate alınmalıdır.

Yapılan hesaplamalarda, 17 ton kompostun işletmeye maliyeti 5950 TL/ton (1.5.17985 tarihinde) olarak bulunmuştur. 17 ton kompostun aynı tarihteki Şzmir piyasa satış fiyatı ise 8000.- TL/ton olarak belirlenmiştir.

Doğal Sistemlerde Kompostlaşma:

Kompostlaşma bir başka ifadeyle canlı organizmaların toprağa karışıp çürüyerek mineralize olması doğada; madde yani besin dönüşümünü, enerji akışını, doğal sisteme bağlı canlıların yaşamlarını sürdürebilmesini, tüm fiziksel, kimyasal ve biyolojik elemanların denge içerisinde fonksiyonelliğini sürdürmesini sağlayan en önemli olgudur. Doğal ortamlarda bitkilerin yani birincil üreticilerin büyük bir kısmı toprağa geri döner.
Parçalanır, çürür, yeniden mineral madde olarak bitkilerin yaşaması için besin kaynağına dönüşür. Yine pek çok büyük, küçük hayvan her türlü atığını toprağa bırakarak yaşar ve sonunda ölerek toprak olur, yani kompostlaşır. Toprakta bitki ve hayvan artıklarının parçalanmasını, karışmasını, çürüyerek toprak olmasını yağmurlarların, güneşten gelen ısının ve diğer iklimsel olayların etkisiyle gerçekleştiren milyonlarca canlı vardır. Kendi yaşamlarını devam ettirip, çoğalırken doğal dengeleri de korumaktadırlar.

Tarım Sistemlerinde Kompost Kullanımı:

Tarımsal üretimde amaç insanın temel gıda ve hammadde gereksinimlerini karşılamaktır. Bu yüzden elde edilen ürün doğadakinin aksine sistemin kendisini dengelemesi için toprağa değil sistem dışına çıkar, tüketim merkezlerine ulaşır. Hasattan ve tüketim sonrası kalan atıklar ise ya hayvan yemi, yakacak benzeri anlamlarda değerlenir ya da şehir çöpü dediğimiz atık merkezlerinde birikir.

Toprakta ürün kaldırmaktan oluşan besin maddesi noksanlığı çoğunlukla kimyasal gübreler, çiftlik gübresi dediğimiz sığır, koyun, tavuk, at gübreleri yoluyla ya da toprağa birtakım baklagil, buğdaygil grubundan tek yıllık bitkiler ekip karıştırarak giderilmeye çalışılır. Tarımda kompost kullanımı değişik anlamlarda sistem dışına çıkardığımız her türlü bitkisel ve hayvansal organik maddelerden değişik metodlar ve teknikler kullanarak elde edilen ürünün yetiştirme tekniği ve amacına uygun olarak çeşitli şekillerde uygulaması ile olur.
Böylece atık maddeleri değerlendirerek kaynak kazanılmış, organik çöplerin uygun olmayan koşullarda depolanmasıyla oluşan doğal kaynakların kirlenmesi ve bozulması önlenmiş olur

Toprağa Kompost Uygulamakla Sağlanan Yararlar :

•  Toprak yapısında iyileşme,
•  Topraktaki yararlı organizmaların çoğalması ve fonksiyonlarını sürdürmesi,
•  Toprağın mineral besin maddesi içeriğine katkı,
•  Toprağın havalanması ve nem tutma kapasitesinde artış,
•  Toprağa uygulanan mikro ve makro besin elementlerinden bitkinin daha iyi ve daha uzun sürelerde faydalanması.

Günümüzde sebzecilik, süs bitkileri, fidancılık hatta bodur meyve yetiştiriciliğinde topraksız veya kısmi topraklı gelişme ortamlarının kullanılmasının oldukça yaygınlaştığı düşünülürse ekonomik, doğaya dost ve verim artırıcı olan kompostun birçok gelişme ortamına alternatif ya da destek olabilecek bir materyal olarak ilerde gittikçe önem kazanacağı göz önünde bulundurulması gereken diğer yönüdür.

Kompost Üretimi:

Kompost yapılacak materyal bitkisel ve hayvansal kaynaklı tüm organik atıklardan elde edilebileceği için çok değişik kaynaklardan temin edilebilir.
Kompost Üretiminde Hammadde Sağlayabilecek

Kaynaklar :

• Tarım işletmesinde bitkisel ve hayvansal ürünlerden kaynaklanan enerji ve madde olarak daha rasyonel bir amaca doğrudan hizmet etmeyen (hayvan yemi, yakacak, çiftlik gübresi, vb.) tüm atıklar.
• Kışla, okul, işyerleri gibi toplu yemek yenilen yerler ve yemek fabrikalarından kaynaklanan mutfak atıkları.
• Orman ürünleri üreten işletmelerin talaş, yonga vb. atıkları.
  Gıda fabrikalarından çıkan atıklar(konserve, dondurulmuş gıda, meyve suyu vb.)
• Şehir kanalizasyon ve çöp atıkları.

Kompost yapılacak materyal ayrı ayrı toplanır. Şehir çöplerinden kaynaklanan mutfak atıkları çok zengin olmasına rağmen yerinde ayrım uygulanmıyorsa (kaynağında çöplerin kağıt, cam, organik, plastik ve ilaç,pil gibi kimyasalların tehlikeli menşei belirsiz vb.tasnif edilerek ayrı toplanması) henüz kompost üretiminin yapılacağı yığına ulaşmadan istenmeyen kompostlaşma işlemi toplama ve depolama sürecinde başlamış ve besin maddesi, su kaybı olmuş, ayrıca ağır metallerle bulaşmış olabilir.

Kompost Yapımında Kullanılacak Materyali Seçimi :

İçerisinde cam, teneke, plastik gibi maddeler bulundurmamalı, ağır metallerle bulaşık olmamalıdır.
Azot ağırlıklı çabuk çürüyen şekerler, amino asitler, protein, nişasta ihtiva eden taze yeşil materyal ile karbon ağırlıklı selüloz,hemiselüloz ve lignin ihtiva eden geç kompostlaşan odunsu materyaller dengede olmalı. Kompostlaşmayı sağlayacak olan bakteri ve mantarlar enerji ve büyüme için karbon, protein sentezi için azot isterler.
Komposta ne kadar çok değişik kaynaktan materyal girerse ürüne katkı fazlalaşır ve besin içeriği artar. Fiziksel, kimyasal, biyolojik olayların dengesi kolaylaşır.
Materyali toplarken taze materyalin özellikle mutfaktan çıkan sebze ve meyve atıklarının soğuk ve kapalı tutulması mümkünse sap saman gibi materyalle karıştırılarak bekletilmesi önemlidir. Böylece kızışmanın başlayıp koku yapması, böcek, kurtçuk bulundurması aynı zamanda azotun amonyak olarak kaybolması önlenmiş olacaktır.
Elde etmek istediğimiz son ürün miktarının başlangıç materyalimizin ağırlık olarak yarısından az, hacim olarak ise daha da yüksek bir kayıpla gerçekleşeceğini göz önünde bulundurmalıyız. Eğer orman altı ya da bahçe, peyzaj alanlarındaki temizlikten gelen yaprak komposta girecekse oranı %20’yi geçmemeli, aksi halde işlemi yavaşlatır. Biçilmiş çim kullanılacaksa yığındaki miktarı %50’yi geçmemeli soldurularak ve diğer maddelerle iyice karışımı sağlanarak kullanılmalı, aksi halde anaerobik solunuma neden olur.

Kompost Yapım Teknikleri :

Kompostu teknik bir işlem olarak değil de biyolojik bir olay olarak düşünmek sağlıklı, besin maddesi yönüyle zengin bir kompost eldesi için çok önemlidir. Kompostu insanda sindirim ile karşılaştırabiliriz;

Ağız -->Parçalama-->Karıştırma-->Ön işlem-->Mide-->İşleme Girme-->Kompostlaşma

Bağırsak-Organizma tarafından kullanılma (insanda kana karışma bitkide bünyeye alınma)
Bu işlevler özellikle büyük miktarlarda şehir çöpü ve kanalizasyonu gibi atıkların kompostlaştırılması geliştirilmiş fabrikalarda yapılabildiği gibi tarım işletmesi içinde, ya da küçük ev bahçelerinde de rahatlıkla ilkel metodlarla gerçekleşebilir.

Pratik anlamda en çok kullanılan kompost metodlarından bazıları şunlardır:

İndore Metodu:

Sağlamamız gereken ana parametreler; Oksijen oranı:%12, Nem:%50-60, Sıcaklık:50-60 C (40 tan düşük, 70 ten yukarı çıkmamalı). Malzemenin parça büyüklüğü 1-5 cm. C/N oranı:25-35/1 dir.Orman altı örtüsü C/N:110, buğday samanı C/N:70/1, mısır sapı ve yaprakları C/N:26/1, taze yeşil materyalde ise 7-15/1 civarındadır.
Oranlar dikkate alarak karbonla azot arasında istenilen denge rahatlıkla sağlanabilir. Ancak kompost organik atıkların değerlendirmesine hizmet eden bir ürün olduğu için elimizdeki materyale göre birtakım ayarlamalara gidebiliriz. Örneğin başlangıç materyalinde karbon oranı yüksekse azot gübresi ilavesi ile işlemlerin çabuklaşması sağlanabilir.
Materyalimiz çok kaynaktan geliyor, parçalama ve karıştırma işlemimiz sağlıklı yürümüşse toprak, kimyasal gübre, kan, kemik unu gibi aktivatörleri hiç kullanmayabiliriz. Örneğin seralardan hasat sonu sebze atıkları kullandığımız durumda bitki kökleriyle birlikte yeterli toprak karışıma eklenmiş olacaktır. Tüm malzemelerin parçalama ve kıyma işlemi yapıldıktan sonra yığın hazırlığına geçilir. Yığın yapacağımız yer besin ve suyu sızdırmaması için beton bir zeminlik olmalı, ihtiyaç duyduğumuz anda su kaynağını kullanabilmeliyiz. Yığınımızın yüksekliği 1,5 m. genişliği 2,5-3 m. civarında olmalı. Uzunluğu yerimizin ve malzememizin durumuna göre 3 m.den az olmamak kaydıyla ayarlayabiliriz. Beton zemin üzerine en alta sap, saman gibi kuru malzeme sererek su ve besin kayıplarını en aza indirme yoluna gidilmelidir.
Bunun üzerine 15-20 cm. kalınlıkta kompost malzemesi koyduktan sonra kalınlığı 2,5 cm yi geçmeyecek şekilde bir miktar toprak ya da eski kompost serilir. Bir ton komposta 10-100 kg sınırları arasında toprak girebilir. Bundan sonra gerekiyorsa azotlu ve fosforlu gübre serpilebilir. Yığın yapma işlemine yükseklik istediğimiz ölçüye gelene kadar devam edilir. En son sulama işlemi de yapıldıktan sonra yığın kapatılır. Aralara belli aralıklarla havalanma sopaları koyup yığın son şeklini aldığında bunlar çıkarılmalıdır.
Son işlem olarak yığın sulanarak karıştırılır ve kapatılır. Örtü olarak havalanmayı kolaylaştıracak bir malzeme tercih edilmeli eğer naylon kullanılacaksa hava delikleri açılmalıdır. İklim şartları, yığına giren materyalin parça büyüklüğü ve kimyasal yapısı, nem ve havalandırma durumuna göre kompostun oluşumu bu metodla 2 ay-2 yıl arasında değişir. Her 10-15 günde bir havalandırma, karıştırma ve eksilen nemin ilavesinden sonra yığın yeniden kapatılır. Kompostlaşma işlemi 3-4 yığın açımından sonra gerçekleşmişse elenme işlemine geçilir.
Olgunluk; kahverengi siyah humuslu toprak görünümü ve kokusu alması, nötr pH da olması, içerisinde bazı toprak canlılarının görünmesi ile anlaşılır.

Varil Yöntemi:

ABD’de ev bahçeleri için geliştirilen basit ve kullanışlı bir tekniktir. Varil şeklinde ve büyüklüğünde tavuk kümesi teline benzeyen bir malzemeden imal edilen kutu içerisine kompostlaştırılacak malzemeler ve aktivatörler konur. Bir eksen etrafında döndürülebilen düzeneği sayesinde karıştırma işlemi gerçekleşir. Telli olduğu için rahatlıkla havalanabilir. Oldukça yaygın kullanımı olan bu metodla 45-60 günlük periyod içerisinde üretim sağlanmakta bahçeli evlerde çöp problemi halledilmektedir.

14 Gün Yöntemi:

Kaliforniya üniversitesinde geliştirilen ancak Amerika’da özellikle organik bahçecilik yapan ev hanımları tarafından çok eskiden beri kullanılan bu yöntemde 3-4 günde bir karıştırma ve gerekirse nem ilavesiyle 14 gün gibi kısa sürede ürün elde edilir.

Anaerobik yöntem:

En az 4000 yıldır kompost kullandığı bilinen Çin’de fazlaca uygulanan ancak koku sorunu olan bir yöntemdir. yığın yapıldıktan sonra olgunlaşıncaya kadar açılmaz.

Kompost Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar:

Kompost olayında ana nokta hangi tekniği uygularsak yada başlangıç materyalini kullanırsak kullanalım elimizdeki son ürünün yetiştiricilik hedefimize uygun olmasıdır. Örneğin meyve ağaçlarımız için iyice kıyılmış materyali doğrudan toprağımıza uygulamak bize daha fazla enerji ve madde kazandırabilir. Oysa tohum atacağımız, çöğür yetiştireceğimiz kompostun son derece iyi olgunlaşmış olması çimlenme yada taze materyale zarar yapacak yanma safhalarını geçmiş, azot stabilizasyonunun sağlanmış olması gerekir.

Bitkisel Atıklarla Kompost Yapımı

Ülkemiz topraklarında uzun yıllar tarım yapılması, yeterli yağış olmaması, yüksek yaz sıcakları ve organik gübrelemenin yeterince yapılmaması nedeniyle organik madde yetersizliği görülmektedir.
Sera toprağında ortalama % 5-10 düzeyinde organik madde olması arzu edilmektedir. Ancak yapılan analizlerde seralarımızın %90'nında organik madde azlığı görülmektedir. Organik Maddenin azlığında; bitkiler toprakta yeteri kadar kök oluşturamaz, köklerin havalanması yetersiz olur, bitki besin elementleri etkin şekilde alınamaz ve sonuç olarak verim düşüklüğü meydana gelir. Önlem olarak seralara her 3-4 yılda bir 8-10 ton/da. çiftlik gübresi verilmesi gerekir. Çiftlik gübresinin pahalı olması, temininde güçlükler yaşanması nedeniyle heryıl verilmesi zorlaşmaktadır. Böyle durumlarda işletmede oluşan bitki atıklarının toplanıp parçalandıktan sonra kompostlaştırılıp tekrar toprağa kazandırılması büyük önem kazanmaktadır.

Temiz bir çevre ve sürdürülebilir üretim için işletmede oluşan hertürlü organik materyalin uygun bir yerde toplanıp nemli ortamda üzeri kapatılarak bekletilmesi durumunda kompost oluşmaktadır. Oluşan kompost çiftlik gübresine yakın organik gübre olma özelliği ve besin maddeleri içermesi nedeniyle toprak verimliliği bakımından çok önemlidir.

Organik materyaller (ağaç dalları, yapraklar, hasat sonrası serada oluşan bitki atıkları vb.) bir yerde toplanır.

Toplanan organik materyaller makine ile küçük parçalara ayrılır.

Parçalara ayrılmış organik maddeler katlama yapılarak yığınlanır

Katlama yapılırken her kat arasına bir miktar taze çiftlik gübresi veya üre gübresi ilave edilir. Bu işlem yanmayı hızlandırır ve kompostun besin değerini arttırır.
Oluşturulan yığın zaman zaman karıştırılarak havalandırılır.

Oluşturulan yığın nemlendirilerek (damlama boruları çekilebilir) beklemeye bırakılır.Yaklaşık 3-4 ay içerisinde kompost kullanıma hazır hale gelir.

Sonbaharda tarla, bağ ve bahçe temizliği sonunda toplanan bitki artıkları bir yerde bekletilerek kompost elde etmek mümkün olacaktır

Tokat ilinde kompost için atılmış elmalar

Her Türlü Organik Materyalden Kompost Yapılır

Böylece, özellikle doğal tarımda kullanılması istenmeyen inorganik gübreler yerine kompost yapılarak elde edilen bu organik materyaller toprağa verilerek topraktaki canlıların çoğalması sağlanacak ve toprak verimliliği artacaktır.
Bu yöntemin ülke düzeyinde uygulanması sonucunda yüz binlerce ton organik gübre (kompost şeklinde) elde edilecektir. Binlerce ton inorganik gübrelerin kullanılması önleneceğinden, toprak veriminin göstergecisi olan canlıların azalması önlenecektir.
Bu kuralın tarımda uygulanması durumunda ülkemizin Tokat ilinde olduğu gibi bitki artıkları tarla, bağ ve bahçeden ilkbaharda değil sonbaharda toplanmalıdır. Toplanan bitki artıkları da kesinlikle yakılmayarak kompost şekline dönüştürülmelidir. Zira yakmak, cenneti cehennem ateşi ile tutuşturmak demektir.
Ev hanımları da yetiştirdikleri çiçeklerin dökülen yapraklarını gübre olsun diye saksı toprağına yeniden karıştırmamaları gerekir. Zira her bitkinin yaprak, meyve ve kabuğu kendisi için zehirdir.

Bunun sonucunda;

• Hastalık ve zararlılar azalınca, daha kaliteli ve daha çok ürün elde edilecektir.
• Kimyasal uygulama azalacağından ürün üzerinde kalacak ilaçlarla tüketici zehirlenmeyecektir.
• Kimyasal savaşım çok az veya hiç yapılmayacağından üretim masrafları azalacaktır.
• Tüketici daha çok, daha temiz ve daha ucuz tarımsal ürün alabilecektir.
• Kimyasal savaşım ile çevre kirlenmesi olmayacağından, doğal denge bozulmayacaktır.

Daha sade bir ifadeyle; her canlının vücudundan dışarıya attığı gaz, sıvı ve katı atıkların kendisi için zehir olduğunu bilerek sonbaharda tarla, bağ ve bahçedeki bitki atıkları toplanıp kompost yapılırsa:
Daha az bitkisel hastalık, daha az bitkisel zararlı, daha az zirai mücadele ilacı, daha az inorganik gübre, daha az toprak yorgunluğu ve daha az çevre kirliliği demektir.
Diğer bir ifade ile daha verimli, diğer bir ifade ile bitek bir toprak, daha sağlıklı, daha ucuz ve daha çok üretim demektir.