Zeytin Yetiştiriciliğnde Budama

ZEYTİN YETİŞTİRİCİLİĞİNDE BUDAMA

 

 

Diğer meyve türlerinde olduğu gibi zeytin yetiştiriciliğinde de bol miktarda ve kaliteli ürün elde edebilmek için yapılacak bir dizi işler vardır.İşte budamada bunlardan birisidir.Budama denilince akla şu gelmektedir.Amaca uygun bir şekilde kesim işlemi yapılarak ağacın uzun yıllar kontrol altında tutulmasıdır.

Zeytin uzun ömürlü bir bitki olup hayat devresi itibariyle şu kısımlara ayrılır.”Gençlik Devresi”,”Verimlilik Devresi”,”Yaşlılık Devresi” dir

İşte zeytinin budanması bu hayat devrelerine uygun olarak Şekil Budaması,Mahsul Budaması,Gençleştirme Budaması olmak üzere 3 grupta incelenebilir.Bunlar biraz sonra ele alınacaktır.

Ağaçlar Niçin Budanmalıdır:

1-Ağaçları en kısa zamanda mahsule yatırmak ve uzun zaman mahsul çağında tutmak;

2-Ağaçlarda sağlam ve dengeli bir taç elde etmek ve uzun süre bu şekli muhafaza etmek;

3-Taç kısmına ışık ve havanın girmesini kolaylaştırmak;

4-Sürgün verme ve meyve verme fonksiyonları arasında denge sağlamak;

5-Odun kısımlarının çoğalmasını önlemek;

6-Yıllar itibariyle meyve verimindeki farkın azaltılması ve daha muntazam ürün elde edilmesi;

 

7-Mahsul miktarının artırılması ve kalitenin iyileştirilmesi için budama uygulanır.

 

 

Ağaçlarda Budama Yapılmaz İse:Ağaçların şekli bozularak mahsul verimi ile sürgün gelişimi arasındaki dengenin kaybolduğu görülür.Ve bu nedenle;çalılaşmalar,kurumalar meydana gelir.Ayrıca bitki özsuyu dolaşımı da aksayarak istenilen miktar ve kalitede ürün elde etme imkanı yitirilmiş olur.

Budama Ne Zaman Yapılmalıdır: Yılın her mevsiminde budama yapılabilirse de en ideali,kışın soğuklar geçtikten sonra Mart-Nisan ayları içinde yapılmasıdır.Eğer budamada geç kalınacak olursa daha dikkatli olmak gereklidir.Çünkü ağaçta faaliyet tam manası ile başlamış olduğu için kesim yaparken dallarda kabuk soyulmaları olabilir.Çiçek ve küçük meyve döneminde yapılan budamalar meyve seyreltme niteliğindedir.

Periyot itibari ile ;her yıl budamanın azar,azar yapılması gerekmektedir.Bu yapılmadığı takdirde iki yılda bir,dolu yılın başında budamanın yapılması lazımdır.4-5 yılda bir yapılan budamalar ise çok sert kesimlere neden olmaktadır.Bunun sonucu olarak da periyodisite artmaktadır.

Don zararı görmüş ve hastalığa yakalanmış kanserli ağaçlar ise genellikle yazın Temmuz ayı içinde budanmalıdır.(Don zararının ağaçtaki tahribatı fazla ise bu durumda bir yıl beklendikten sonra normal budama zamanında uygulama yapılmalıdır.)Zeytin dal kanserine yakalanmış bahçelerde kanser temizliği Temmuz aylarında yukarıda belirtildiği gibi yapılmalıdır.Ancak hastalıktan bütün taç aksamı zarar görmüş ağaçlarda ise ana dallardan yapılacak budamalar bunun tam tersine Mart-Nisan ayı içinde yapılmalıdır.


Zeytin ağaçları budanırken nelere dikkat edilmelidir:Zeytin ağaçlarında mümkün mertebe yara yüzeylerini az açmaya özen gösterilmeli ve dal tamamen çıkarılırken ağırlığı düşürülüp dala birleşme yerinden hafif meyilli bir şekilde kesim işlemi yapılmalıdır.Eğer çok meyilli bir şekilde kesim yapılırsa yara yüzeyleri genişlemiş ve aynı zamanda bırakılan dalın direnci azalmış olur.Kesim yapılan bahçede kanserli ağaçlar mevcut ise ve budama nemli havalarda yapılıyorsa;budama aletleri ağaçtan ağaca geçerken %5’lik Göztaşı eriyiği ile dezenfekte edilmelidir.Budama yapıldıktan sonra ise budama artıkları toplanıp uygun bir yerde yakılmalıdır.Budama bitirildikten sonra koruyucu etki yapması bakımından ilaçlı mücadelenin yapılması gereklidir.

Kesim yüzeylerine;”3 kısım bitkisel katran+1 kısım göztaşı” karışımı sürülmesine dikkat edilmelidir.Sürülmediği takdirde açılan yara yüzeylerinin zamanla çürüyerek ve daha sonra içine boşalmalar ile ağaçta fizyolojik dengenin bozulmasına sebep olur.

Budama yapılırken bir plan uygulanmalı ve plan yapılırken nelere dikkat edilmelidir:İyi bir son mahsul alınmışsa “Orta şiddette”,yağışlar az olmuş ise yine “Orta şiddette”,gübre kullanılmış ve toprak yapısı iyi ise “Hafif bir şiddette “budama uygulanmalıdır.Hastalıkların etkisiyle zayıf düşmüş ağaçlar ise daha şiddetli bir budamaya tabi tutulmalıdır.

Budamada kullanılan alet ve malzemeler:

1-Kalın dalların kesiminde;Testere,nacak,balta ve kesim motoru,ince dalların kesiminde ise;ince testere ve budama makası gereklidir.

2-Bitkisel katran ve göztaşı karışımı:3 kısım bitkisel katran+1 kısım göztaşı karıştırılıp iyi bir karışım elde edildikten sonra kesim yüzeylerine sürülmelidir.

3-Üç ayaklı merdivenlere de ihtiyaç vardır.

“Yukarda belirtilen bilgilerin ışığı altında zeytin ağacının değişik hayat dönemlerinde uygulanan üç budama grubu aşağıda izah edilmeye çalışılmıştır.

ŞEKİL BUDAMASI:Yeni kurulan tesislerde fidanlara şekil vermek ve terbiye etmek için tatbik edilen bir budama şeklidir.Burada önemli olan “Şekil verilmeye ne zaman başlanır?” sorusudur.Şekil verilmeye başlanması fidanların gelişme durumlarına sağlıdır.İstenilen yüksekliğe erişen fidanların uç kısımlarından kesim yapılarak yan dallanma temin edilmelidir ve bu yan dallardan gövdenin değişik yönlerinde dağılanlarından 3-4adedi ,tedricen 5-6 yıl içerisinde seçilerek ağacın iskeleti oluşturulmalıdır.Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer hususta kesimin şiddetli değil tedricen uygulanmasıdır.Bu yapılan işlemler;uç alma,dalcıkların tamamen çıkartılması ve seyreltilmesi şeklinde olmalıdır.

Zeytin ağaçlarına goble,palmet,Y formu,serbest taç şekli,küre gibi şekiller verilmekle birlikte zeytinin tabi büyümesine en yakın olan şekil vazo(goble) şeklidir.Ülkemizde;denemeler ve çalışmalar sonucunda bu vazo şeklinin uygun olduğu tesbit edilmiştir.

MAHSUL BUDAMASI:Verimliliğin devamının sağlanması için yapılan bir budama şeklidir.Bu budama şeklinde;ilk önce ağaçların diplerinden ve gövdesinden çıkmış olan yıllık sürgünlerin temizlenmesi daha sonra çıkacak olan kalın dal varsa onların çıkartılması ve taç şeklinin düzeltilmesi şeklinde olur.Ana dalların tanzimi yapıldıktan sonra eğer ağaçta obur dallar varsa bunlar dipten çıkartılmalıdır.Bu obur dallar;ikame için düşünülüyorsa uç kısımları alınarak meyve dalına dönüştürülmelidir.Bundan sonra dal ve dalcıklar ele alınıp kesimler bunlar üzerinde yapılmalıdır.

Zeytin ağacında dallar deve boynu yaparak büyürler.Bunun için verimsiz dallar alt kısımlarda kalır.Bu nedenle kesimler merkezden başlanarak uca doğru yapılmalıdır.Eğer dal ve dalcıklar çok uzamış ise bir yan dal üzerinden geriye doğru alınmalıdır.

GENÇLEŞTİRME BUDAMASI: Verimden düşmüş,yaşlanmış,şekli bozulmuş ağaçlar üzerinde uygulanan bir budama şeklidir.Daha ziyade ana dal ve gövde üzerinde tatbik edilir.Gençleştirmeye karar verilen bahçelerde bir iki yıl evvelden gübreleme tatbikatı yapılarak sürgün gelişmesi teşvik edilmelidir.Ana dallardan veya gövdeden yapılan gençleştirmeler şu şekilde olmaktadır;gençleştirilmek istenen ana dal tablaya 25-30cm mesafeden kesilirler.Burada meydana gelen sürgünlerden bir veya iki adedi seçilerek bırakılır.Diğerleri ise tedricen 4-5 yıl içersinde tamamen uzaklaştırılır.

Şekil. Gençleştirme budaması uygulanmış bir zeytin ağacı.

Bırakılan sürgünler(1 veya 2 adet) ise 4-5 yıl içersinde ana dal yerine ikame edilirler.Ana dallar veya gövde seviyesinden yapılan gençleştirmelerde bazen sürgün yapmama eğilimi ortaya çıkmaktadır.Bu nedenle bu tip bahçelerde ilk önce özel bir gübreleme programı uygulanmalı ve daha sonra kış aylarında bilezik alınarak sürgün elde etmeye çalışılmalıdır.Eğer bu yapılanlar sürgün gelişimini teşvik edemiyorsa mecburen ana dallarla kısa kesim(4-5cm) uygulanmalıdır.Genellikle zeytin ağaçları kısa kesimlerde tahrik olmakta ve sürgün meydana getirmektedir.

Aşı noktası toprak seviyesine yakın olan ağaçlarda ise kabaklama aşı yerinin üzerinden yapılmaktadır.Daha sonra yukarıda izah edilen yol takip edilmektedir.

Gövdesi hastalık ve haşereler ile tahrip olmuş,bozulmuş yaşlı ağaçlarda ise toprak seviyesinden kesim (Kabaklama)yapılmakta ve daha sonra kök boğazından çıkan sürgünler delice ise ileriki yıllarda aşılama yoluyla yeni taç teşekkülü sağlanmaktadır.

Bütün bu yapılan gençleştirme çalışmalarının;üreticinin uzun bir zaman ürünsüz kalmaması için tedrici olarak yapılması önerilir.