Ziraat Mühendisliği Platformu

Zeytin ağacından elde edilen zeytin ve zeytinyağı tarih öncesi çağlardan günümüze kadar insanoğlunun beslenmesinde, sağlığında ve yaşamında en temel ürünlerden olmuştur. Dünyada ve ülkemizde özellikle Akdeniz ikliminin hâkim olduğu yerlerde yetiştiriciliği yapılabilen bu kıymetli ağacın talebi her geçen gün artmaktadır. Zeytin ağacı, ülkemizde başta Ege Bölgesi olmak üzere Akdeniz Bölgesi, Marmara Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve az miktarda da Karadeniz Bölgesinde yetiştiriciliği yapılmaktadır. Zeytin ağacı fakir toprakların zengin ağacı olarak bilinmekte ise de iyi bakım koşullarında yani doğru zamanda ve uygun yöntemle besleme, sulama, budama, hastalık ve zararlılardan koruma ve hasat ile ağaçlardan çok daha fazla verim alınmaktadır.
Zeytin ağaçlarının bir bölgede yetiştiriciliğinin yapılabilmesi ve ağaçlardan ekonomik anlamda verim alınabilmesi bölgenin yıllık sıcaklık ve yağış miktarlarına ve toprak koşullarına bağlıdır. Zeytin ağaçları -70C’nin altındaki sıcaklıklarda önemliölçüde zarar görebilmektedir. Yıllık yağış miktarının da ortalama 500-700 mm civarında olması istenmektedir.
Sağlıklı bir zeytin ağacı için ön koşul ise sağlıklı bir zeytin fidanıdır. Sağlıklı zeytin fidanları ile tesis edilen zeytinlikler verimli ve uzun ömürlü olmaktadır. Zeytin fidanlarının sertifikalı yani ismine doğru ve hastalık ve zararlılardan arî olması istenmektedir. Zeytin fidanı üretimi çelik ve aşı ile yapılmaktadır.
Çok kısa olarak bu üretim yöntemlerinden bahsedersek; çelik ile üretim, sera, alçak veya yüksek tünel gibi yetiştirme ortamlarında yapılmaktadır. Zeytin fidancılığı yapmak amacıyla dikilmiş olan iyi beslenen hastalık ve zararlılar açısından kontrolü yapılan damızlık zeytin ağaçlarından genellikle 1 yaşındaki sürgünlerden çelikler alınmaktadır. Daha sonra çeliklere köklenmeyi kolaylaştırıcı hormon uygulaması yapılarak köklendirme ortamında (perlit, kum, torf tek başına ya da karışımları) m2’ ye en fazla 1000 adet olacak şekilde dikilmekte ve içerideki uygun nem ve sıcaklık koşulları şişleme, havalandırma, ısıtma ile sağlanarak çelikler 2-2,5 ayda köklendirilmektedir. Köklenen çelikler torbalara şaşırtılarak alıştırma serasına ya da gölgelendirilen ve sulanan fidanlık alanlara taşınmaktadır. Bu şekilde fidanlar 1 yaşını doldurduğunda dikime hazır hale gelmektedir. Bu işlem ancak çelik ile üretimi kolay olan Gemlik, Ayvalık, Manzanilla gibi çeşitlerde uygulanabilmektedir.
Aşı ile üretim ise çelik ile üretimi zor olan Memecik, Domat gibi çeşitlerin üretiminde kullanılmaktadır. Damızlık zeytin ağaçlarından alınan zeytin meyvelerinin tohumları ayrılarak bu tohumların çimlenmeyi kolaylaştırıcı işlemlerden sonra üretim tavalarında çimlendirilip zeytin çöğürü olarak tabir edilen bitkiciklerin elde edilmesine dayanmaktadır.
Daha sonra zeytin çöğürleri fidan torbalarına şaşırtılarak burada büyütülüp yaklaşık 1 yaşına ve kurşun kalem kalınlığına geldiklerinde genellikle kabuk altı kalem aşısı ile aşılanmaktadır. Aşı işleminden sonra fidanlar en az 1 yıl fidanlıklarda bakımı yapıldıktan sonra dikime hazır hale gelmektedir.
Daha öncede belirttiğimiz gibi zeytin fidanları ister aşılı fidan, ister çelikten yetiştirilmiş fidan olsun, zeytinlik tesis edilirken sertifikalı fidan tercih edilmelidir. Sertifikalı fidanlar belirli boy, çap ve torba standardında etiketli, hastalık ve zararlılardan arî fidanlardır. Zeytin bahçesi tesis edilmeden önce arazinin dikime hazırlamak amacıyla derince işlenmesi, gerekli ise tesviye ve drenaj işlemlerinin yapılması gereklidir.Zeytinlik tesisinde çeşit seçimi önemli bir konudur. Zeytin üreticisinin değerlendirme amacına uygun çeşidi seçmesi gerekir. Değerlendirme şekli ise yağlık, siyah ve yeşil sofralık olabilmektedir. Bölgemizde yaygın yetiştiriciliği yapılan çeşitlerden Memecik yağlık ve sofralık olarak değerlendirilebilir. Gemlik veya Trilye çeşidi siyah sofralık, Ayvalık çeşidi yağlık ve sofralık, Domat çeşidi ise yeşil sofralık olarak değerlendirilebilmektedir. iklim şartlarına göre bölgelere iyi adapte olmuş çeşitler tercih edilmelidir. Zeytin fidanı seçiminde fidanların homojen olması ve sertifikalı olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Zeytin fidan dikim zamanı sonbahar aylarından başlayıp Mart ayına kadar sürebilir. Ancak soğuk bölgelerde dikimler biraz daha geç yapılabilir. Zeytin fidanlarında dikim aralık ve mesafeleri çeşide, bölgenin iklim ve toprak koşullarına, ağaçların alacağı taç büyüklüğüne göre değişmektedir. Genel olarak kare şeklinde yapılan dikimlerde 5X5 metre, 6x6 metre ya da 7x7 metre, dikdörtgen şeklinde yapılan dikimlerde ise 4x6 metre ya da 5x7 metre aralık ve mesafeler uygulanır. Ayrıca üçgen dikim ve kontur dikim (tesviye yapılan alanlarda uygulanır) şekilleri de uygulanmaktadır. Ayrıca son yıllarda sık dikim uygulamaları da yapılmaktadır.
Zeytinlik tesis edilmeden önce yapılacak bir diğer işlemde araziden toprak örnekleri alınarak analizlerinin yaptırılması ve önerilen temel beslemenin uygulanması tavsiye edilmektedir. Zeytin fidanı dikiminde 80x80 ya da 50x50 cm boyutlarında çukur açılmalı ve analiz sonuçlarına göre belirlenen gübreler çukurdan çıkan üst toprak ve hayvan gübresi ile karıştırılarak dip kısmına yerleştirilir. Bunların üzerine bir miktar üst toprak konularak fidan köklerinin gübre ile direkt teması önlenir. Fidanların toprağı dağıtılmadan tüpten çıkarılır ve fidan çukurunun ortasına yerleştirilir. Fidan çukuru daha önceden çıkan alt toprak ile doldurulur. Fidanın yanına rüzgâr yönüne bir herek yerleştirilir ve fidan hereğe bağlanır. Zeytin fidanının çevresine çanak yapılarak can suyu verilmelidir.
Fidanların kuvvetli gelişmesi için ilk iki yıl çok iyi bakım yapılmalıdır. Fidanların çevresinde oluşacak olan yabancı otlar çapalama ile uzaklaştırılmalı sulama, gübreleme ve bitki koruma önlemleri alınmalıdır. Ayrıca bu süre içinde sadece topraktan 40-50 cm yükseklikte fidan gövdesinden çıkan sürgünlerde uç alma işlemi yapılmalıdır. Zeytin fidanlarına dikimden iki yıl sonra şekil budaması uygulanmalıdır. Bunun için 60-100 cm yükseklikteki gövdeden 15-20 cm aralıklarla düzgün dağılım gösteren üç ana dal oluşturulacak şekilde hafif budamalar uygulanmalıdır (ŞekiH). Zeytin fidanları büyüdükçe sulama ve beslenme ihtiyaçları artacaktır. Zeytin bahçesinde her iki ya da üç yılda bir yapılacak olan yaprak ve toprak analizleri ile bitki besin element ihtiyaçları belirlenerek uygun besleme programları yapılmalıdır. Ayrıca büyüyen fidanların su ihtiyacını uygun zamanda doğru miktarda ve ekonomik bir şekilde karşılamak amacıyla damla sulama ya da uygun sulama sistemleri kurulmalıdır.
Zeytin sezonu da başladı sayılır zeytin toplama makinesi şimdi bu işle uğraşanların da gözdesi olmuş durumda.