Meyve Yetiştiriciliğinde Don Zararı

Don zararı suyun donma sıcaklığının  altındaki sıcaklıklarda oluşur ve bütün bitkilerde zarar yapar. Her hangi bir ekolojide, erken ilkbahar döneminde meyvelerde çiçeklenmenin başlamasından sonra hava sıcaklığı sık sık 0 'C ya da 0 'C nin  altına düşüyorsa, o ekolojide ekonomik anlamda meyvecilik yapılması söz konusu olamamaktadır.

1. Giriş

Tüm canlılar gibi, bitkilerin yaşamını oluşturan büyüme ve gelişme ile ilgili olaylar genetik yapı ve çevre tarafından yönlendirilmektedir. Herhangi bir yörede, genetik yapıları farklı olan bitkilerden o yörenin çevre, yani ekolojik koşullarına uyum sağlayabilenler yaşama şansına kavuşabilmektedir. Bitkilerin temel fizyolojik yaşam olayları üzerine en etkili iklim faktörü sıcaklıktır. Bahçe bitkilerinin gelişebilme sıcaklıkları yaklaşık olarak 5-36 'C’dir (3).

Bu sıcaklık değerleri dışında  genellikle gelişme yavaşlamaktadır. Bahçe bitkileri kapsamına giren meyvecilikte düşük ve yüksek sıcaklıkların olumlu ve olumsuz etkileri bulunmaktadır. Özellikle düşük sıcaklıkların bitkilerdeki etkileri belirleyici olmaktadır.



2. Düşük Sıcaklığın Yararlı Etkileri

Ilıman iklim kuşağında yetiştirilen çok yıllık bahçe bitkilerinin ilkbaharda normal gelişmelerine başlayabilmeleri için belirli bir derecenin altında belirli bir süre soğuklatılmaları gerekir. Meyve türleri için 7.2 'C’nin altında geçen süre olarak ifade edilen soğuklama istekleri türler ve çeşitler arasında farklılık göstermektedir (3).



3. Düşük Sıcaklığın Zararlı Etkileri

Düşük sıcaklıkların bitkilere olumsuz etkileri iki şekilde olmaktadır. Bunlar Üşüme ve Don zararıdır. Bitkilerde üşüme suyun donma sıcaklığının üzerindeki sıcaklıklarda oluşur ve esas olarak tropik ve subtropik iklim bitkilerinde zarar yapar. Don zararı ise suyun donma sıcaklığının  altındaki sıcaklıklarda oluşur ve bütün bitkilerde zarar yapar (1). Don zararı oluştuğu döneme göre üçe ayrılır.

3.1 Kış Soğukları

Meyvecilik açısından önemli olaylardandır. Kış süresince dinlenme halinde bulunan meyve ağaçlarında sıcaklığın çok düşük sıcaklıklarda seyretmesi tür ve çeşide bağlı olarak farklı derecelerde öncelikle çiçek tomurcuklarından başlayarak hasara sebep olabilmektedir. Kış Soğuklarına dinlenme halindeyken  bazı türlerin dayanıklılık durumları  Tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablo 1’de görüldüğü gibi gövde ve ana dallar  oldukça düşük sıcaklıklara dayanabilmektedir. Genç dallar ve çiçek tomurcukları daha yüksek sıcaklıklarda zarar görmektedir.

Tablo 1. Bazı meyve türlerinin Gövde ve Ana dallarının dayanabilecekleri minimum sıcaklık dereceleri (1,3,4,5)

 

Örneğin kiraz çiçek tomurcukları Ocak ayında -15 C’ye 4 saat süreyle maruz kaldığında  % 86.7 (2) hasar meydana gelmektedir. Kirazda gövde ve yaşlı dallar

yaklaşık -30 C’ye dayanabilirken çiçek tomurcuklarında dinlenme halindeyken -15 C’de çok yüksek hasarlar meydana gelebilmektedir.

3.2 İlkbahar Geç Donları

Her hangi bir ekolojide, erken ilkbahar döneminde meyvelerde çiçeklenmenin başlamasından sonra hava sıcaklığı sık sık 0 'C yada altına düşüyorsa, o ekolojide ekonomik anlamda meyvecilik yapılması söz konusu olmamaktadır. İlkbahar geç donları iç bölgeler ile geçit yörelerinde zaman zaman zarar oluşturmaktadır(3). Tomurcukların düşük sıcaklıklara en hassas oldukları dönem tomurcuk patlaması dönemidir (1). Bazı meyve türlerinin değişik ilkbahar gelişme dönemlerinde dayanabildikleri minimum sıcaklık değerleri Tablo 2 de gösterilmiştir.

Tablo 2. Elma ve Kiraz Çiçek Tomurcuklarının farklı gelişme dönemlerindeki düşük sıcaklık zararlanmaları (5,6)

 

Elma	Tomurcuk Patlaması	Sıkı Salkım	Pembe Tomurcuk	Tam çiçek	Çiçeklenme sonu
% 10 Zarar	-7,8	-2,8	-2,2	-2,2	-2,2
% 90 Zarar	-12,0	-6,1	-4,1	-3,9	-3,9
Kiraz	Tomurcuk Patlaması	Sıkı Salkım	Beyaz Tomurcuk	Tam Çiçek	Çiçeklenme Sonu
% 10 Zarar	-4,0	-3,3	-2,8	-2,2	-2,2
% 90 Zarar	-10,0	-8,3	-4,4	-3,9	-3,9

 

3.3 Sonbahar Erken Donları

Ülkemizin özellikle İç ve Doğu Anadolu bölgelerinin 1500 m’ye kadar yüksekliğe sahip olan kesimlerinde, sonbahar erken donları meyve bahçelerinde henüz tam olgunlaşmamış ürüne ve sürgünlere zarar verebilmektedir (3).

4. Dona Karşı Alınabilecek Tedbirler

Meyve bahçelerinde don zararının önlenmesinde veya zarar şiddetinin azaltılmasında farklı teknikler kullanılmaktadır. Bahçelerde bu iş için yapılmış özel sobaların kullanılması, rüzgar makineleri ile bahçe havasının karıştırılması, ağaçların üzerine su püskürtülmesi, bahçenin değişik yerlerinde sap-saman vs. yakılması gibi teknikler don zarar şiddetinin azaltılmasında kullanılan tekniklerdendir. Bu tekniklerden bazılarının yüksek maliyete sahip olması bazılarının da uygulama güçlüğü yaratması nedeniyle çiftçilerimiz tarafından yoğun olarak kullanılmamaktadır. Don olayından önce meteorolojik bilgilerin erken uyarı sistemiyle çiftçiye aktarılması da çok önemli bir faktördür. Her şeyden önemlisi bahçe tesisinde bölge ekolojisine uygun tür ve çeşit tespiti yapılmalıdır. Ayrıca meyve ağaçları sürekli sağlıklı bulundurulmalı, gerekli kültürel işlemler aksatılmadan yapılmalıdır. Sağlıklı bitkilerin bu tür ekolojik olaylara daha mukavim oldukları bir gerçektir.

Kaynak: Eğirdir Bahçe Dergisi